Normalde en az 1 yıl herhangi bir korunma yöntemi kullanmamalarına rağmen, yine de çocuk sahibi olamamış çiftler bu hayallerine kavuşmak için, tüp bebek tedavisini tercih ediyorlar. Kısırlık sorunu ister kadında, ister erkekte, isterse her ikisinde olsun, tüp bebekle çocuk sahibi olmak olasılığı yükselmektedir. Teknolojik olanaklar sayesinde, çiftlerde olan üreme sorunlarının belirlenmesi daha kolay olmaktadır. Yapılan belirlemelere göre, çiftlere uygun olacak tedaviler uygulanabiliyor. Bunun sağlanması için, çiftlerin bu konuda uzman infertilite uzmanına gitmesi gerekir. Yapılan tetkik ve tahliller sonucunda, uygulanması gereken tedavi planı belirlenmektedir.
Tüp bebek tedavisi çiftlerin bebek sahibi olmasını sağlayan, en yüksek başarı oranlarına sahip olan yardımcı üreme yöntemidir. Fakat diğer tedavilerde olduğu gibi, tüp bebek tedavinde de gebelik elde etme oranı % 100 değildir. Tedavide erkekten ve kadından en kaliteli üreme hücreleri alınmaktadır. Buna rağmen gebeliğin kesin olarak oluşturulacağı garanti değildir. Tüp bebekte tedaviyi uygulayan doktorun deneyimi, bu alandaki uzmanlığı da önemli olmaktadır. Doğru embriyo seçimi yapılmalı, erkekte sağlıklı spermlere ulaşmak için, pürüzler ortadan kaldırılmalıdır.
Tüp bebek tedavisinde baba adaylarından kaynaklanan sorunlar genellikle sperm sayısından ya da spermlerin kalitesinden dolayı yaşanır. Buradaki sperm sayısı, erkeğin yumurta hücresini dölleyecek sperme sahip olması anlamındadır. Günümüzde tek bir spermle bile tüp bebek tedavisini uygulayabilecek teknolojiler bulunmaktadır. Bu nedenle tüp bebek tedavisinde erkekte sperm bozukluğu olmasında, başvurulacak farklı yöntemler bulunmaktadır.
Günümüzdeki gelişmiş tanı ve tedavi yöntemleriyle, çiftlerin kısırlık değerlendirmesini kadın hastalıkları ve doğum uzmanı, üroloji uzmanı, embriyoloji uzmanı, genetik uzmanını içeren koordineli çalışan bir ekip gerçekleştirir. Gerekli muayeneler yapılarak, hastanın öyküsü dinlenir. Tedavi bunlara göre planlanır. İnfertil erkeğin bu konudaki değerlendirmesini, daima konusunda uzman olan bir ürolog yapmalıdır.
Erkeklerde olan kısırlık sorunları
Erkeklerdeki kısırlığın en önemli sebepleri spermlerden kaynaklanır. Bu erkeklerin % 75 inde etkili olmaktadır. Sperm üretiminin az olması ya da olmaması, hareketsiz spermler, sperm yapısındaki bozukluklar, kanalların tıkanması gibi etkenler, erkek kısırlığının yaşanmasına neden olabilir. Hareketsiz spermler, yapısal bozukluklar yumurtanın döllenmesini engelleyebilir. Vücutta sperm üretiminin olmasına rağmen, kanallarda olan tıkanıklıkta spermlerin meniye ulaşamama sorunu yaşanabilir. Bu tür tıkanıklıklar genellikle darbe ya da enfeksiyon kaynaklı olabilir. Bu sorun testislerde de gelişebilir. Testisler darbe, mikrop kapma gibi etkenlerle döllenmeye yetecek sperm üretimini yapamaz. Erkeklerdeki sperm sorunları ve kısırlık aşağıdaki sebeplerden kaynaklanabilir.
- Yapılan muayene sırasında öncelikle erkekte olan sperm sayısı değerlendirilir. Yeterli sayıda spermin tespit edilmesi, belirli bir süre sonunda spermlerin en az % 40 ının hareketliliğini sürdürmesi ve spermlerde genel olarak şekil bozukluğunun olmaması gerekmektedir. Spermlerde herhangi bir anormallik tespit edilmediği takdirde, kadında gebelik elde edilmesi açısından fazla sorun yaşanmayabilir. Kısırlık tespitleri sırasında erkeklerde olan kusur oranı genellikle % 35-40 oranında bulunur. Erkekteki sperm azlığının sebepleri arasında geçirilmiş olan travmalar, alkol, sigara ve uyuşturucu madde kullanımı, kazalar ve iltihaplar olabilir.
- Yeni doğan erkek çocuklarda genellikle testisler torbada olmaz. Kasıkta olan testislerin erkeklerde kesinlikle 2 yaşına kadar torbaya indirilmesi gerekmektedir. Çünkü testis ve spermler vücut ısısının 37 derece olmasından olumsuz olarak etkilenir. Bu yüzden testis ve spermler vücut dışında olur. İnmeyen testislerin tedavisi için iğne ya da ameliyatlar yaptırılır. Bu nedenle erkek çocuklarının zamanında muayene yapılarak, takip edilmesi gerekir. Bu durum geç fark edilirse, erkekte kalıcı kısırlığa sebep olabilir. Vücut ısının içinde 2 yıldan fazla kalan testislerde olan sperm üreten hücreler, buradaki ısıdan olumsuz etkilenmektedir. Bu soruna günümüzdeki teknolojik gelişmelerde bile çözüm bulunamaz. Bu durumda olan erkeklerde tedbir, tedavinin önüne geçer.
- Testislerdeki toplardamar kalınlaşmasının yani varikosel olmasıyla, kanın içerde fazla hararet yapması nedeniyle spermlerin hareketi, sayısı ve şekli olumsuz olarak etkilenmektedir.
- Bazı erkeklerdeki sperm üretimi hormonal etkenlerden dolayı daha az ya da hiç üretilmez. Bu durumda olan erkeklere hormon tedavisi uygulanır. Bu erkekteki kısırlık oluşumunda etkili olabilir. İltihaplanmayla gelişen sperm bozukluğunda ise, antibiyotik tedavisiyle iyileşme sağlanabilir.
Erkeklerde sperm bozukluğunun sebepleri nelerdir?
Erkeklerin spermlerinin bozulmasına neden olan en önemli etkenler arasında, sigaraiçmesi, aşısı alkol kullanımı ya da uyarıcı maddelerin kullanımı gibi fiziksel faktörler gelir. Fakat uygulamada çok sık rastlanan sperm bozukluğu nedenleri DNA bozukluklarından kaynaklanır. DNA bozukluğundan kaynaklanan sperm bozukluğunda gebelik elde edilmesi oldukça güç olmakta ve gebeliğin elde edilmesi halinde bile, düşük olma olasılığı daha fazla olmaktadır. Tüp bebek tedavisi sırasında başarı oranının yükseltilmesinde erkeklerin sperm sayısı ve spermlerin kalitesi oldukça önemlidir. Yumurta hücresinin döllenmesi için sağlıklı olan, düzgün hareket edebilen ve yapısal bozukluğu olmayan spermlere ihtiyaç vardır.
Erkeklerde sperm elde yolları
Menisinde hiç sperm tespit edilemeyen azospermik olan erkeklerde, tüp bebek uygulamasının yapılması için, erkeğin testislerinden cerrahi yöntemle sperm bulunması gerekir. Spermi ileten kanalların tıkalı olduğu bilinen kişilerde, sperm üretimi olmasına rağmen bu dışarıya iletilmez. Bu erkeklerde PESA ve TESA gibi iğne aspirasyonu yöntemleri kullanılarak sperm elde edilmesi mümkündür. Epididimden iğneyle sperm çekilme işlemi PESA olarak tanımlanır. Testislerden iğneyle sperm çekilme işlemi ise TESA olarak tanımlanır. Bu uygulamalar genellikle lokal anestezi altında yapılır. Hastanede yatmayı gerektirmeyen, yatak istirahati istemeyen ve ayaktan yapılan işlemlerdir.
Testislerin sperm üretimi konusunda sorunu olması halinde, sperm çıkmaması halinde, hastalara açık cerrahi yolla operasyon mikroskopu ile büyütme yapılarak, dokular daha görünür hale getirilir. Bu şekilde erkekten sperm elde edilmeye çalışılır. Bu uygulama mikro TESE olarak tanımlanır. Hastalarda genellikle genel anestezi altında yapılır. Fakat ayaktan yapılan bir operasyondur. Hasta operasyon sonrasında, anestezinin etkisi gidinceye kadar hastanede kalmalıdır.
Erkeklerde kullanılan tüp bebek yöntemleri
Erkeklere yapılan semen incelemesinden sonra, hiç sperm bulunmaması halinde spermlerin taşındığı kanalların kontrolü yapılmalıdır. Çünkü kanalların içinde sperm olma olasılığı daha fazladır. Ancak kanallarda bile sperm bulunamazsa, bu durumda testislerden sperm elde etme yoluna gidilebilir. Bu şekilde elde edilen spermler sayesinde, tüp bebek tedavisi başarıyla yapılabilir. Erkeklerde nadir olarak testislerde bile sperm bulunamaması halinde, tüp bebek tedavisi sona erdirilir.
Testislerden sperm elde edilmesi
Muayene sırasında erkeğin semeninde sperm olmaması, kontrol edilen kanallarda da sperm bulunmaması halinde, testislerden sperm elde edilmesi aşamasına geçilir. Erkeğe yapılan tahliller ve testlerin sonrasında, uygulanan cerrahi bir işlemle testislerden sperm elde edilir. Muayene sırasında semende bulunan spermlerin hareketsiz olması halinde, yine testislerden sperm elde etme işlemi yapılabilir. Bu şekilde hareketli ve sağlıklı spermler elde edilmiş olur. Böyle bir işlemin yapılması gerekiyorsa, tüp bebek tedavisinde kadından yapılacak yumurta işleminden bir gün önce gerçekleştirilir. Bu işlem lokal ya da genel anesteziyle uygulandığından, hastalar acı çekmeden işlem tamamlanır. Cerrahi işlem sonrasında alınan dokular laboratuvar ortamında incelenerek, bu dokulardaki spermler tespit edilir. Tüp bebek tedavisine uygun olacak spermler bulunduğunda, anne adayında yumurta toplama işlemi yapılır. Bu şekilde sperm bulunmadığı takdirde, tedavi sona erdirilir. Erkeklerde sadece sperm yollarının tıkanıklığı tespit edilirse, bu durumda özel iğneler yardımıyla tıkalı olan kanallar açılabilir. Bu şekilde testislerden sperm alınması daha kolay hale gelir.
Mikroenjeksiyon yöntemi
Bu uygulama kısırlık oranı yüksek olan ve spermleri tam olarak hareketsiz olan baba adaylarında yapılmaktadır. Bu işlem vücut içinde bulunan en sağlıklı ve hareketli olan spermin direkt olarak yumurta hücresi içine enjekte edilmesiyle gerçekleştirilir. Böyle enjeksiyon yapılması, yumurta ve sperm hücresinin zorunlu olarak döllenmesini sağlamaktadır. Bu şekilde hareketsiz spermler yüzünden döllenmenin olmama olasılığı ortadan kaldırılmaktadır. Bu şekilde çiftlerin çocuk sahibi olma olasılığı daha fazla artmaktadır.
Sperm dondurma ve çözdürme
Tüp bebek tedavisinde bu yöntem erkeklerden istenen zamanda ya da kolay bir şekilde sperm elde edilemediği durumlarda tercih edilir. Tedavide mikroenjeksiyon uygulaması yapılan hastalarda, her işlem sırasında sperm elde edilmesi oldukça yorucu ve maliyetli olmaktadır. Bu yüzden elde edilen spermler dondurularak, daha sonradan kullanılmak için saklanır. Tüp bebek tedavilerinde genellikle ilk denemenin başarı oranı % 40 düzeyinde olduğundan, dondurulan spermler ikinci denemede kullanılmak üzere saklanır. Eğer ilk tüp bebek tedavisi başarılı sonuçlar verirse, spermler bu durumda çiftin daha sonradan tekrar çocuk sahibi olmayı istemeleri olasılığına karşı krioprotektan sıvı nitrojen içinde ve -196 derecede saklanabilir.
Jin.Op.Dr. Serdar Koç
Kadın Hastalıkları ve Tüp Bebek Uzmanı
