Tüp bebek tedavi yöntemi, teknikleri gittikçe ilerleyen teknoloji ile beraber çok daha acısız ve ağrısız gerçekleşir. Bunun dışında tüp bebek tedavisinin başladığı ilk yıllardaki uygulamaların tersine uygulaması oldukça pratik bir şekilde ve kısa sürede, anne adayının tüp bebekle ilgili kafasını kurcalayan bütün şüpheleri ve telaşları sağlıklı ve olumlu bir şekilde giderilmektedir.
Tüp bebek tedavisi, anne ve baba adaylarında herhangi bir korunma yöntemi kullanılmadan ve bir yılı geçkin bir süre zarfında bebek sahibi olunamıyorsa başvurulan bir tedavi yöntemi olarak geçer. Tedavinin kısaca açıklaması ise şöyledir: anne adayının yumurtalıklarından elde edilen yumurtaların ve baba adayının spermi ile laboratuvar koşullarında döllenmesi sağlanarak ortaya çıkan embriyonun anne adayının rahmine aktarılması işlemidir. Tedavide hastaların acı duyabileceği tek nokta, yumurta toplama aşamasıdır. Fakat geçmişte bu evrede kişinin hissettiği acının engellenmesi için, bugün lokal ya da genel anestezi uygulamaları yapılmaktadır. Bu sebeple de tüp bebek tedavisi artık acısız bir biçimde sonlandırılmaktadır. Tüp bebek tedavisinin hedefi bu tedaviye başvuran anne ve baba adayları için gebeliğin oluşmasını sağlamanın dışında, eve döndüklerinde sağlıklı bir bebekle hayatlarını devam ettirmelerini sağlamaktır. Tedavi ne kadar basit olursa olsun, anne ve baba adayları için zahmetli, fedakarlık gerektiren, maddi ve manevi açıdan külfetli, stresli bir dönemdir. Tedavinin başarılı bir şekilde neticelendirilmesi için anne ve baba adaylarının bazı fedakârlıklarda bulunması gerekir.
Tüp bebek tedavisine başlamadan önce dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?
Tedaviyi olmaya karar veren anne ve baba adaylarının günlük yaşantılarını ve zamanlarını bu tedaviye göre ayarlaması gerekir. Başarının sağlanabilmesi için, olumsuz olayların yerine pozitif taraflarını ele almaları gerekir. Başarı ihtimalinin arttırılması için anne ve baba adaylarının uzman doktoruyla devamlı olarak iletişim ve işbirliği halinde olmaları gerekir. Anne adaylarının hamile kalma ihtimalini azaltacak, baba adaylarında sperm sayısını ve hareketliliğini minimuma indirecek sigara kullanma alışkanlığını terk edilmesi gerekir. Aynı zamanda anne adaylarının da tedavi süreci devam ettiği müddetçe sigara kullanmaması gerekir. Alkol tüketme alışkanlığı da aynı bağlamda göz önüne alınmalıdır. Yine hamile kalma ihtimalini düşürebilecek kafeinli içeceklerin de en az oranda tüketilmesi gerekir. Anne ve baba adaylarının genel sağlık durumuyla alakalı devamlı bir şekilde kullanmak zorunda olduğu ilaçlarıyla alakalı verileri doktoru ile paylaşması gerekir. Tüp bebek tedavi süreci esnasında uygulanan tetkiklerin ve kullanılan ilaçların çok ciddi yan etkileri bulunmamaktadır. Tüp bebek tedavisine başlamayı düşünen anne ve baba adaylarının buna zihinsel ve fiziksel açıdan hazır olması tedavinin sağlıklı bir şekilde devam etmesi ve sonlandırılması için oldukça önemlidir. Tedavinin ilk dönemlerinde endişe edilmesi, stres yaşanması ve başarı elde edilmesi konusunda bazı belirsizlikler olması oldukça mümkün ve doğaldır. Bu dönemde psikolojik olarak destek alınması son derece faydalı bir uygulama olacaktır. Anne ve baba adaylarını tedavi olacağı tüp bebek merkezi adayları bu konuda yönlendirecek, tedavinin başarıyla sonuçlanması için gereken çalışmaları yapacaktır.
Tüp bebek tedavisinde elde edilen başarı oranı yüksek midir?
Tüp bebek tedavisi uygulanan anne ve baba adaylarında başarı oranını etkileyen en önemli nokta, kadının tedavi esnasında kaç yaşında olduğu ile alakalıdır. Tüp bebek tedavisini uygulayacak olan uzman doktorun, tedavi uygulanan anne adayının 35 yaşın altında olmasını tercih eder. Bu koşullar elde edildiğinde tüp bebekte başarı sağlama yani hamile kalma başarısı % 60 oranında belirlenmektedir. Anne adayının yaşının daha ileri olması halinde, bu oranda belirli düşüşler gözlenmektedir. Anne adayının 45 yaşında olması durumunda, tüp bebek tedavisi ile hamile kalma olasılığı % 5 oranına kadar düşer. Genel olarak tüp bebek tedavisindeki başarı oranı % 40 kadar kabul edilir. Tedavide başarı oranını belirleyen anne adayının kaç yaşında olduğunun haricinde olan başka etkenlerde mevcuttur. Bu etkenler içinde baba adayının hastanın spermlerinin normal seviyede ve spermlerin kaliteli olup olmaması, rahimde herhangi bir problemin mevcut olup olmadığı, anne adayının yumurta rezervi ve yeterli kalitede olup olmaması gibi etkenler sayılabilir. Anne baba olmak isteyen adaylarda baba adayının yaşının ilerlemesi, anne adaylarında olduğu gibi üreme bakımında çok fazla sıkıntıya yol açmaz. Baba adaylarında hasta 80 yaşında olsa dahi, bebek sahibi olabilecek sperm sayısına sahip olabilmesi ihtimaller dahilindedir.
Tüp bebek tedavisinin uygulanması için en ideal zaman nedir?
En az bir sene süreyle düze bir şekilde korunmasız cinsel ilişkiye girilmesine rağmen anne ve baba olmak isteyen adaylarda hamilelik meydana gelmezse, anne ve baba adayları ilk olarak İnfertilite yani kısırlık alanında uzman bir doktora danışmalıdır.Bu kısımda tetkiklere baba adayına uygulanacak sperm tahlili ile başlanmaktadır. Bu basit ve pratik yöntem ile baba adayının sperm sayısı ve sperm kalitesi değerlendirilir. Anne adayının adet düzeni belirlenip, ultrason aracılığı ile bakılarak yumurta rezervi ve rahmin ne durumda olduğuna bakılır. Gereklilik halinde hormon değerlendirilmeleri yapılarak, rahim filmi çekilmektedir. Bu tetkiklerin neticesinde anne ve baba adayının hangi yöntemler uygulanırsa hamilelik elde edebileceği ve bunların sonucunda çocuk sahibi olacağı basitçe belirlenebilir.
Tüp bebek tedavisi ne kadar sürmektedir?
Anne ve baba olmak için istek duyan adaylara uygulanan tedavi süreci yaklaşık olarak 15 gün kadar devam eder. Bu süre zarfında baba adaylarının sperm verme süresi yalnızca 10 dakika olmaktadır. Anne adaylarının tedavi süresi ise 10 gün kadar devam etmektedir. Bu sürenin uzun olmasına yol açan etken ise, anne adayının takip edilmesiyle geçtiğinden dolayıdır. Anne adayına uygun ilaçlar verilerek, ay içinde verebileceği en fazla sayıda yumurtanın sağlanması için çalışılmaktadır. Bu tüp bebek tedavisinin başarısını etkileyebilecek en önemli bir noktadır. Yumurtaların erişmesi istenilen olgunluk elde edildiği zaman, toplanması ve 4 ile 6 saat içinde baba adayından elde edilmiş olan spermler ile döllenmesi gerekmektedir. Bu evrede yumurtaların döllenme miktarına göre 2 ile 5 gün içinde anne adayına embriyo transferi gerçekleşir. Bu uygulamaların tamamlandığı sürenin toplamı ise yalnızca 15 gün kadardır. Bu sürenin başlaması ile beraber yani anne ve baba adayları tarafından tüp bebek kararının alınmasıyla birlikte anne ve baba adaylarının kontrol altına alınması sağlanır. Anne adaylarının başlangıçta normal hamilelikte olduğu gibi folik asit almasının sağlanması, anne va baba adaylarının düzenli bir beslenme programına sahip olması için planlamalar yapılır. Şayet anne ya da baba adaylarından birinde farklı bir sağlık sorunu mevcut ise , bu hastalıkların iyileştirilmesi için uygun olan tedavilere başlanır. Yani anne ve baba adaylarının tüp bebek tedavisine hazırlanması için fiziki ve psikolojik olarak her türlü hazırlığın yapılması gerekir.
Tüp bebek tedavisinde hastalar için risk olan durumlar nelerdir?
Tüp bebek tedavisi olmaya karar veren anne ve baba olmak isteyen adayların tedavi esnasındaki aşamalarda olumsuz bir durum geliştiğinde, uygulanan tedavi derhal kesilir. Tedavinin başlangıç kısmında yani yumurta toplama evresinde ender olarak da ortaya çıkabilse, karın içinde yaralanmaları meydana gelebilir. Bu halde vücutta enfeksiyon gelişmesi ortaya çıkabilir. Bunun dışında tüp bebek tedavisinde risk olarak ad edilen, birden fazla embriyo sebebiyle çoğul hamilelik meydana gelmesi halinde erken doğum, yüksek kan basıncı ve kanama gibi yan etkiler oluşabilir. Bu sebeplerden dolayı da önlem alınması gerekir. Bu durum anne adayı ve bebeği riske girmesine yol açabilir. Bu etkenlerden farklı olarak yumurtalıkların aşırı uyarılmasına bağlı farklı etkilerde problemler ortaya çıkabilir.Bunların içinde karında şişkinlik, mide bulantıları ve kusma olması, karında ağrılar meydana gelmesi, idrar yaparken zorlanma, nefes darlığı gelişmesi gibi olumsuzluklar sayılabilir.
Tüp bebek tedavisinde çoğul gebeliklerin önlenmesi için ne yapılır?
Tedavi esnasında çoğul hamilelikleri engellemek için, günümüzde tedaviden evvel ve tedavisi esnasında bazı önlemler alınmaktadır. Yumurta geliştiren tedavilerin uygulandığı ovulasyon indüksiyonu tedavilerinde hastanın kaç yaşında olduğu, âdetin 3. günü yumurtalıklarda mevcut olan yumurta miktarı, daha önce uygulanan tedavilerde gelişme gösteren yumurtaların sayısı, hastalarda yumurtanın çatlama zamanında 3 ya da daha fazla yumurtanın gelişmesi izlendiğinde çoğul hamilelikler için gereken önlemin sağlanması gerekir. Bu kısımdan itibaren alınan önlemler tüp bebek uygulamalarını içine alır. Burada alınan önlemler içinde transfer edilecek embriyoların sayısının azaltılması, blastosistlerin 5. günde embriyo transferinin gerçekleştirilmesi, yumurta geliştirme sürecinde daha az ilaç kullanılması, ideal tedavi yöntemlerinin tercih edilmesi, dondurulmuş embriyo siklus sayısının çoğaltılması gibi çalışmalar bulunabilir.
Tüp bebek tedavisi yaşanılan problemler sebebiyle sona erdirilirse, nasıl hareket edilmelidir?
Tüp bebek tedavisine başlayan anne ve baba olmak isteyen adayların en büyük arzusu sağlıklı bir bebek sahibi olup, tedavinin başarıyla sonuçlanmasıdır. Ancak değişik etkenler neticesinde başarılı olamayan tüp bebek denemesi yaşanması halinde, anne ve baba adayları için son derece üzücü bir gelişme yaşanır. Bu tedavi anne ve baba adaylarını hem manevi açıdan, hem de maddi açıdan güç koşullara iten bir durumdur. Ancak yine de yaşanan bu başarısızlığın sonrasında, anne ve baba adaylarının ümitsizliğe kapılmaması ve bu durumu nasıl aşabileceklerini düşünmeleri gerekir. Yapılacak ilk uygulamanın ardından başarısız olunması, bundan sonra gerçekleşecek olan denemelerinde başarısız olacağı anlamına gelmez. Bunun sebebi de anne ve baba adaylarına uygulanan ilk dört denemedeki başarı şansının birbirine eşit olmasıdır.
Jin.Op.Dr. Serdar Koç
Kadın Hastalıkları ve Tüp Bebek Uzmanı
