Çocuklarda dil gelişimi doğrudan bireyin bilişsel becerilerine dayalı olduğunu önceki yazılarımızda sıklıkla dile getirmiştik. Bu yazımızda ise çevresel ve sosyal faktörlerden çocukların dil gelişimi olumsuz etkilenir mi? Dil gelişimine çevrenin etkisi nasıl bu kadar etki edebiliyor? Çocuklar benzer bilişsel becerilere sahip olsa da bazıları neden dili öğrenme ve kullanmada diğer çocuklar kadar çeşitli ve hızlı öğrenemiyor? Sorularının cevaplarına değinelim.
Bireyin beyin gelişimi, merkezi sinir sisteminin sağlıklı gelişimi ve işleyişini kolaylıkla yapabilmesi dili öğrenme ve kullanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle çocuğun, beyin gelişimini engelleyen bir patolojiye sahip olması dil sorunlarını da beraberinde getirebilecektir. Diğer bir yandan ise beyin gelişimi açısından hamilelik sürecinin, doğum anının ve genetik faktörlerin ne kadar önemli olduğunu biliyoruz. Doğum sonrası süreçlerin de bireyin beyin gelişiminin sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için en az hamilelik süresi kadar önem taşıdığını söyleyebilmekteyiz. Gelişmekte olan beyine, içinde bulunduğu sosyal çevrenin destekleyici rol oynaması sağlıklı bir dil gelişimi için önem taşımaktadır. Çevreden alınan olumlu uyaranların beyindeki dili işlemleme alanlarını aktive ettiğinde, beyin gelişimine olumlu etkisinin olduğu bilimsel araştırılmalarla kanıtlanmıştır. Bunun yanı sıra uyaran yoksunluğuna maruz kalan beyinlerin, çeşitli uyarana maruz kalan beyine oran ile dil gelişim sürecini olumsuz etkilediğini gösteren araştırmalar alanyazında mevcuttur. Bu sunulan uyaranlar ne kadar çeşitli olur ise gelişim ve öğrenme de o kadar hızlanacaktır.
Peki bireyin çevresindeki kişilerin model olarak bireye sunduğu uyaranlar nelerdir?
Bu uyaran çeşitlerini şu başlıklar altında gruplandırabiliriz:
- Annenin duygusal ve sözel olarak sunduğu uyaranlar
- Günlük yaşamın düzenlenmesi hakkında sunulan uyaranlar
- Seçilen oyuncağa ve oyuncağa uygun sunulan uyaranlar
- Çocuğun ihtiyaçları ve istekleri ile ilgili model olarak sunulan uyaranlar
- Yaşıtlarının oyun sırasında sunduğu sözel uyaranlar
Gruplandırılan bu uyaranların çeşitliliği ve sıklığı çocuğun erken döneme içinde bulunduğu ortamda yeterince fazla olmalıdır. Çünkü dili model alarak öğrenen çocuklar için vakit geçirdiği insanların, öğretilerinin de çeşitlenmesi gereklidir. Yani ebeveynlerle vakit geçirdikçe öğrendiği kelimeler çeşitli olsa da, farklı yaş grubundaki insanlardan daha çeşitli kelimeleri model alabilecektir. Aynı şekilde farklı bağlamda ve gerçek iletişim ortamında, dilsel girdileri alabilmesi, üretebilmesi için gereklidir. Ancak bu uyaranlara günlük hayatta maruz kalmayan / kalamayan çocuklar için ise dil edinim sürecinde sınırlılıklar gözlenebilmektedir. Ayrıca çocuğun gün içerisinde en çok vakti geçirdiği bakımverenin ya da ebeveynlerinin eğitim düzeyi dili çeşitlendirme ve doğru model olma için önem taşımaktadır.
Öyleyse beyin ve dil gelişimini olumsuz etkileyebilecek çevresel ve sosyal faktörleri sıralayalım:
- Beslenme bozukluğu olan çocuklar
- Çevresel uyaranlardan yoksun kalan çocuklar
- Dil girdileri çeşitlenememiş, sınırlı kalan çocuklar
- Anne ile çocuk arasındaki etkileşiminde sınırlılık olan çocuklar
- Şiddete maruz kalan çocuklar
- Şiddetli derecede ihmale maruz kalan çocuklar
İrem Güneş
Dil ve Konuşma Terapisti
