Gelişimde ‘dönem’ kavramı, belirli yaşlarda ayırıcı özellikleri olan aşamaları anlatmak amacıyla kullanılır. Belirli zaman dilimleri içinde belirli özellikler öne çıkar. Bazı özelliklerin öne çıktığı bu gelişim aşamalarına dönem adı verilmektedir. Sağlıklı bir kişilik kazanmak için bir evrenin başarılı olarak atlatılması, kendinden sonraki evre için olumlu temel oluşturur. Eğer bir evredeki kriz tam olarak çözümlenemezse birey, o döneme takılıp kalır. Yaşamının daha sonraki dönemlerinde de bu kriz çözümleninceye kadar sorun yaratır. Örneğin bebeklik çağı krizi olan güvensizlik, ergenlik çağı krizi olan kimlik karmaşası yetişkinlik dönemlerinde gözlenebilir.
Çocuk gelişiminde belli davranışların kazanabilmesi için belli dönemlere ihtiyaç vardır. Bu davranışlar belli dönemlerde kazanılmadığı takdirde başka dönemlerde kazanılamaz veya zor kazanılır. Bireyin belli davranışları belli dönemlerde kazanabilmesine kritik dönem denir. Kritik dönemin en belirleyici etkeni zamandır. Bireye belirli zamanlarda bir davranışı kazandırabilme anne baba ve bakım veren kişinin çabasına bağlıdır. Bu nedenle bireyler çocuk gelişim evrelerini iyi bilmeli ona göre sürdürmek çocuğa uygun ortamı sağlamalıdır. Örneğin, okul öncesi yılları psiko-sosyal gelişim için olduğu kadar zihin ve dil gelişimleri için de kritik gelişim dönemidir. Bu nedenle, özellikle sosyo kültürel açıdan geri olan çevrelerde yaşayan çocukların bu dezavantajını gidermek için erken yönlendirici programların uygulanması gerekmektedir.
Kritik dönemde öğrenmenin gerçekleşmesi oldukça önemlidir. Bu dönem atlatıldıktan sonra uyarıcılara maruz kalma etkili bir öğrenmeyi mümkün kılmamaktadır. Örneğin; ilköğretim çağında okula gitme fırsatı olmayan erişkinin daha sonra öğrenme süresi daha uzun olmakta ve daha zor öğrenmektedir.
Birey belli bir yaş evresinde, bir önceki evreye oranla belli davranışları kazanmaya hazır konumda bulunur. Bu nedenle bireyin öğrenme yaşantılarını kritik dönemde diğer dönemlere göre daha hızlı kazanabilir. Örneğin; bir bebek yaşıtlarına göre daha erken doğmamışsa o bebeğin konuşmasıyla ilgili kritik dönem 12 ay, 15 ay arasıdır. Bu bebeğin 36 ayda konuşmaya başlaması, o bebeğin konuşmayla ilgili olarak kritik dönemin geçildiğini gösterir. Kritik dönemde yani 12-15 ay arasında bu bebeğin konuşmasıyla ilgili bazı sorunlar yaşanmış olabilir. Büyüme ve gelişmenin iyi olabilmesi için çocukların temel gereksinimlerinin karşılanması gereklidir. Beslenme, sağlık, eğitim, bakım, güvenlik sosyal ve duygusal gereksinimleri yeterince karşılanmayan çocukların büyüme ve gelişimlerinde gecikmeler görülebilir.
Yaren Al Azab
Çocuk Gelişim Uzmanı & Aile Danışmanı
