Çocuğun ebeveynlerinin veya bir başkasının desteğine ihtiyaç duymadan, kendi kendine yapabileceği bir beceri olarak adlandırılan tuvalet alışkanlığı, her çocuğun hazırbulunuşluk düzeyinin farklı olabileceği göz önüne alınarak genellikle 18-36 ay arasında kazandırılır.
Tuvalet alışkanlığı ile birlikte çocuk ilk özerkliğini kazanmış olur. Bu nedenle bebeklikten çocukluğa geçiş dönemi olarak da tanımlanmaktadır. Çocuk için psikolojik ve sosyal gelişiminde çok etkili bir rol oynayan bu süreci oldukça dikkatli ve sabırlı bir şekilde geçirmek çok önemlidir.
Çocuğun Tuvalet Alışkanlığı Kazanmaya Hazır Olduğunu Nasıl Anlarız?
- - Çocuk rahat bir şekilde yürüyebiliyor,
- - Tuvaletinin geldiğini söylüyor,
- - Kirli veya ıslak bez ile gezmekten rahatsız oluyor,
- - Tuvaleti geldiğinde masa, koltuk veya diğer odalara gidip saklanıyor,
- - Tuvaleti kullanmak istiyor ve sizin tuvalet alışkanlıklarınızı merak ediyor ise tuvalet alışkanlığı kazanmaya hazır olduğuna işaret eder.
Çocuğa Tuvalet Alışkanlığı Kazandırılırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
- - Çocuğun gelişim sürecindeki özelliklerine dikkat edilmelidir. Tuvalet alışkanlığını kazanmaya hazır değil ise baskıcı bir tutum sergilenmemeli ve çocuk zorlanmamalıdır.
- - Çocukta herhangi bir rahatsızlığın olmadığı veya gelişim geriliği gözlemlenmediği halde 4 yaş ve sonraki dönemlerde kazandırılmaya çalışılan tuvalet eğitimi geç kalınmış olabilir. İdrar tutma ve kabızlık gibi sağlık sorunlarına yol açabileceği gibi bu rahatsızlıkların yetişkinlik döneminde de devam etmesine neden olmaktadır. Bu nedenle doğru zamanda başlamak çok önemli ve etkilidir.
- - Çocuğun kendini stresli hissedebileceği bir dönemde eğitime başlanılmamalıdır. Kardeşinin doğumu, yeni bir eve taşınma, ailenin boşanması, aile bireylerinde ölüm, bakıcı değişimi, okula başlama vb. durumlar örnek olarak gösterilebilir.
- - Eğitime başlamadan önce çocukla birlikte bir lazımlık veya klozet aparatı tercih edilmelidir. Eğer ayakları yere değmeyen bir model tercih edilir ise çocuk kendini boşlukta hissedip güven duygusunu yitireceğinden korkabilir. Bu nedenle çocuğun ayaklarının yere değeceği ve lazımlık düşünülüyor ise klozete çok benzeyen bir model tercih edilmelidir. Lazımlık, klozetin yakınına ayarlanacak şekilde konumlandırılmalıdır.
- - Çocuğa tuvalet alışkanlığı kazandırırken gece, gündüz, evden dışarı çıkarken vs. bez tekrar takılmamalıdır. Eğitime karar verilip başlanıldığı an bez takma alışkanlığına son verilmelidir.
- - Çocuğa rutin bir düzen oluşturmak için en az 1 hafta evden dışarı çıkmamak sürecin daha sakin ve rahat geçmesini kolaylaştıracaktır.
- - Çocuk uyumadan en az 1 saat önce sıvı alımı kesilmeli ve gece yatmadan önce çocuk tuvalete götürülmelidir. Gece ne kadar sıvı verilir ise gecenin ilerleyen saatlerinde veya sabah kalkıldığında çocuğun ıslak şekilde uyanma ihtimali o kadar artar. Yine de her ihtimale karşı çocuğun yatağına bir koruyucu geçirilmesi en doğrusu olacaktır.
- - Çocuk sizden bağımsız bir şekilde tuvaletini yapmak istediğinde veya acil bir şekilde tuvalete gitmeniz gerektiğinde rahat indirilip çekilebilecek esnek ve lastikli giysiler giydirilmelidir.
- - Çocuk gündüz 1-2 saatte bir lazımlığına veya klozete oturmalıdır. Sıkılmasını engellemek adına sevdiği bir oyuncağı veya kitabı ile eğlendirilip 3-5 dakika oturması sağlanmalıdır.
- - Çocuğa ilk başlarda tuvalet kağıdı kullanımı, sifon çekme ve el yıkama gibi davranışlarda yardımcı olunmalı ve bu davranışların alışkanlık haline gelmesi sağlanmalıdır.
- - Çocuğun merak ettiği her soru yaş ve gelişimine uygun şekilde açık ve net olarak cevaplanmalıdır.
- - Çocuk tuvalet alışkanlığı kazanımı ile ilgili kitaplar okuyarak veya sevdiği bir masalı kazandırmak istenen davranışa uyarlanarak anlatılıp desteklenmelidir.
- - Çocuk altında kaçırdığında veya korktuğunda çocuğa karşı sabırlı ve anlayışlı olunmalıdır. Çocuk kadar eğitimi verecek olan kişinin de hazır olması çok önemlidir. Çocuğa karşı sinirlenmemeli, bağırılmamalı, tehditkâr sözler söylenmemeli, suçlanmamalı ve ceza verilmemelidir.
- - Çocuğun olumlu yöndeki gelişiminin pekişmesi adına maddi değeri çok yüksek olmayan bir ödül belirlenerek ödüllendirilmelidir. Aynı zamanda eğitim sürecinde iken bir çizelge hazırlayıp tuvaletini lazımlığına veya tuvalete yaptığında her gün için bir sticker yapıştırmasını sağlayabilirsiniz. Bu sizin çocuğunuzun tuvalet sıklığını kavramanızda da size rehber olacaktır.
Sena Tarakçı Albayrak
Çocuk Gelişimci & Aile Danışmanı & Oyun Terapisti
