Çocuğun okula başlamasıyla birlikte hem çocuğun hem de ebeveynlerinin hayatında yeni, zorlu bir süreç başlar. Okul yaşamının başlamasıyla birlikte çocuklarda en çok rastlanan problemlerden biri de Disleksi’dir.
Çocuk – ergen psikiyatrisi kliniklerine okul – ders başarısızlığı sebebiyle pek çok vaka gelir. Psikiyatristlerde problemin çözümü için öncelikli olarak sorunun altında yatan etmenleri anlamaya dayalı bir yol izlerler. Gelen vakaların çoğunluğunu dikkat eksikliği hiperaktivite ve öğrenme bozuklukları oluşturur. Klinik açıdan bu iki hastalığı sıklıkla birlikte görmek mümkündür. Öğrenme bozuklukları içinde ise en sık gördüğümüz disleksi yani okuma bozukluğudur.
Disleksi: Kişinin normal veya üstün zekâ seviyesinde olmasına rağmen okuma, yazma ve dil becerilerinde sorunlar yaşamasına neden olan özel öğrenme bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Her ne kadar okuma bozukluğu olarak ifade edilse de disleksi, hafıza ve dikkat süreçlerini de yakından ilgilendirmektedir.
- Öğrenme olgusu, beynin birçok mekanizmasını aktive eden kompleks süreçlerden oluşmaktadır. Sistemin herhangi bir noktasında meydana gelen sorunlar sistemin işleyişinde aksaklıklara neden olur ve bu aksaklıklaın yaşanacağın adair öğrenme sistemi birtakım belirtilerle sinyaller gönderir.
- Disleksi sorunu yaşayan çocuklar, okuma – yazmada güçlük çektiği için öğrenme düzeyinde arkadaşlarının gerisinde kalabilirler. Aynı zamanda anlama bozukluğu, beceriler arası çelişki ve aşırı dikkatsizlik de disleksi – öğrenme güçlüğü belirtileri arasında yer almaktadır.
Öğrenme Güçlüğünün Belirtileri
- Uzaklık derinlik ve boyut algıları zayıftır.
- Bazı harfleri yanlış duyar, sözlü yönergeleri anlamakta güçlük çekebilir. Birkaç şey birden söylendiğinde en az birini unutur, duyduklarını ayırt etmekte zorluk yaşayabilirler.
- Çalışma alışkanlığı gelişmemiştir. Ev ödevleri eksik alınır, yavaş ve verimsizdir. Ödevler tek başına yapılamaz.
- Organize olma becerisinde zorluklar olabilir. Odası dağınıktır, defterlerini kötü kullanır, kaybeder. Zamanı ayarlamakta güçlük yaşarlar.15 dakikalık bir ödev saatler sürebilir. Yapması beklenen şeyleri organize etmede zorluk yaşar.
- Sağını solunu karıştırır, yönünü bulmada zorlanabilirler. Alt-üst, ön-arka kavramlarını karıştırır. Dün-bugün gibi, yıl ay gün mevsim gibi zamansal kavramları öğrenmede zorlanır.
- Sıralama becerileri eksiktir. Okuduğu öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırır. Haftanın günlerini ya da ayları sırayla sayabilir ama karışık sorulduğunda bir sonrakini bilemez.
- Bu çocukların özelikle erken gelişiminde konuşmada gecikme olabilir. Bazı sesleri söyleyemeyebilir. Sözel olarak kendilerini ifade becerileri yeterli olmayabilir.
- Motor beceriler, top yakalama, ip atlama gibi işlerde yaşıtlarına oranla başarısızdırlar. Sakardır düşer ve yaralanır. Çatal kaşık kullanmak gibi el becerileri gerektiren şeyleri beceremez.
- Belki de zorluklarını neticesinde çoğunlukla yalnız, kendine güvenleri az kaygılı ve mutsuz olmaya aday çocuklardır. Arkadaş ilişkileri iyi olmayabilir.
Özel öğrenme güçlüğü olan çocukların zekâ anlamında sorunları yoktur. Hatta tanı koyabilmek için zekânın normal olması koşulu vardır. Ancak disleksi sorunu yaşayan çocuklar, sorulan soruları çok iyi kavrasalar da doğru okuyamadıkları için ya da yazarak doğru ifade edemedikleri için sınav başarısı düşüktür. Mevcut sınav sistemleri de bu çocukları hızla başarısız olarak etiketlemektedir. Çünkü sınav sistemi bu çocukların bilgiyi ifade ediş şekline göre düzenlenmemiştir. Bu yüzden sistem birçok yetenekli, zeki çocuğa başarısız ve kimi zaman maalesef ki zekâ geriliği muamelesi yapmaktadır.
Disleksinin Nedenleri Nelerdir?
- Kalıtsal etmenler
- Doğum öncesi disleksiye, yetersiz ve dengesiz beslenme, gebelik sırasında geçirilen enfeksiyonlar ve bilinçsiz ilaç kullanımı etken olabilir.
- Doğum sırasında yaşanan doğum anomalileri
- Geçirilen ateşli hastalıklar
- Travmaya maruz kalma
Disleksi Problemi Olan Çocuklar Ne Gibi Problemler Yaşar?
- Okul başarısızlığı yüzünden “Özgüven” eksikliği yaşarlar.
- Sosyal arkadaş ortamlarından dışlanmaya maruz kalırlar.
- Disleksili çocuklar çok ince düşünceli oldukları için, çevreden çok çabuk olumsuz etkilenmekte ve karamsarlığa kapılmaktadırlar.
- Olumsuz anne baba tutumları disleksi sorunu yaşayan çocukların kendilerini suçlama eğilimini arttırmasına neden olmaktadır.
Disleksi Problemi Olan Çocuğa Nasıl Yardım Edebiliriz?
- Sabırlı olarak
- Çocukları motive ederek
- Çocuğun başka yeteneklerine yönelmek
- Oyunlarla, egzersizlerle sorunun çözümünde çocuğunn ilgisini çekebiliriz
- Dikkat dağıtıcı eşyaları göz önünden kaldırmak
- Öğrenmeyi, çocuk için eğlenceli hale getirmek
Disleksi’de Tedavi Yöntemleri
- Disleksinin henüz netleşmiş, kesin sonuç veren tedavisi yoktur. Disleksiyle birlikte görülebilecek diğer bozukluklara yönelik bir takım tedavi süreçleri vardır.
- Disleksi tedavisi için en iyi yöntem özel eğitim programlarının kullanılmasıyla mümkündür. Özel eğitim araçları (oyunlar, eğitim kurumları, çeşitli materyaller ve müfredatlar) disleksiyi ortadan kaldırmasa bile öğrenmenin önündeki problemlerle büyük ölçüde baş edebilmeye olanak sağlamaktadır.
- Çocuk ruh sağlığı alanında uzman doktorlar, çocuk-ergen psiyatristleri, çocuk –ergen psikologları disleksi tanısı koymak için okuma bozukluğu testi, öğrenme bozukluğu testi gibi bir takım psikolojik testler aracılığla daha doğru şekilde teşhisi koyarak daha uygun bir tedavi planı hazırlayıp uyguyabilirler.
Bir çocuğa disleksi tanısı koyulabilmesi için en önemli ölçüt zekâ düzeyinde problem olmamasıdır. Yani, çocuğun diğer alanlarda yaşıtları gibi başarılı veya yaşıtlarından daha becerikli olduğu halde dil (okuma, yazma, konuşma) problemleri yaşayan çocuklara disleksi teşhisi konulabilir. Disleksi teşhisi koymak da tamamen uzman doktorların yapabileceği bir iştir. “Çocuğum disleksi mi?” diyen anne babalar çocuk psikiyatrislerine başvurmalıdırlar. Anne, baba veya çeşitli rehberler öğrenme güçlüğü belirtilerinden yola çıkarak kendilerince çocuklarına disleksi teşhisi koymamalıdır!
Uzm. Dr. Mustafa Erkan
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı
