Özel gereksinimli çocuğa sahip olmak…
Sevgili ebeveynler, doğacak çocuğun veya sahip olduğunuz çocuğun gelişiminin farklı olacağının öğrenilmesi, aile sistemini değişik şekillerde etkileyebilir.
Ailelerin özel gereksinimli çocuklarını kabul etme sürecinde verdikleri tepkiler üç evreden oluşmaktadır;
- Birinci evre; Şok, İnkar(Reddetme),Üzüntü ve Çöküntü
- İkinci evre; Karışık duygular, Suçluluk, Öfke ve Utanma
- Üçüncü evre; Pazarlık, Yeniden düzenleme, Kabullenme ve Uyum
Birinci Evre; Gerçekle yüzleşilen şok, inkar, üzüntü ve çöküntü duygularının yaşandığı evredir.
Şok döneminde, anne-baba tepkilerinde hissizlik, soyutlanma duyguları ve ağlama davranışları görülebilir. Aileler bu dönemde çocuklarının gelişimsel yetersizlikleri olduğu haberine hazırlıksız olduklarını belirtmektedir. İnkar döneminde, aileler yaşadıkları duygularla mantığa bürünerek başa çıkmaya çalışabilirler. Bir koruma biçimi olan inkar, bilinmeyen korkusundan ve çocuğun gelecekte neler yapabileceğinin belirsizliğinden kaynaklanabilmektedir. İnkar, kişiye kendini yeniden toparlama ve problemle başa çıkabilmek için gerekli enerjiyi sağlamakta zaman kazandırdığı için bir anlamda olumlu görülebilir. Üzüntü ve çöküntü, bu süreç ‘mükemmel çocuk’ düşüncelerinin, yeni karşılaşılan gerçekle yer değiştirdiği ve hayal kırıklığı duygularının farkına varıldığı dönemdir. Aile yoğun üzüntü ve keder duygusu içinde kendisini umutsuz hissetmektedir. Üzüntü ve çöküntü, yararlı bir tepki olup yaşanması engellenmemelidir. Karşılaşılan bu durumu kabullenme fırsatı doğurmaktadır.
İkinci Evre; Kararsızlık, suçluluk, öfke, utanç duygularının yaşandığı evredir.
Karışık duygular döneminde, sevgi ve kızgınlık duyguları bir arada yaşandığı dönemdir. Aileler bu duygu ile kendilerini ya çocuklarına tam adarlar ya da reddederler. Suçluluk döneminde, suçluluk ve pişmanlık duyguları ‘keşke’ ile başlayan düşünce biçimlerini doğurur. Suçluluk sürecinde, ‘Çocuğun gereksinimlerini abartılı biçimde karşılamak’ sık görülen bir tepki biçimidir. Öfke ve utanma döneminde, aile bu dönemde ‘Neden ben?’, ‘Niye bizim başımıza geldi?’ sorularına cevap aramaktadır. Çocuklarındaki gelişim geriliğini kendi geriliği olarak algılamaktadırlar. Çoğu zaman toplumun çocuklarına göstereceği red, acıma ve garipseme duygularını düşünür, bu duygularla baş etmeye çalışırlar.
Üçüncü Evre; Ailenin yaşamlarındaki gerçeği kabul edip, uyum sağlamaya çalıştıkları bir evredir.
Pazarlık döneminde, aile amaçlarına ulaşma durumunda yapacaklarını belirlemekte, dileklerinin gerçekleşmesi umuduyla planlar yapmaktadır. Yeniden düzenleme döneminde, aile artık farklı özelliğe sahip çocuğu için neler yapabileceği konusunda gerçekçi bir şekilde düşünmeye ve çocuklarına daha verimli bir ilişki kurmaya çalışırlar. Kabul ve uyum dönemi, kabullenme aktif ve devamlı bir süreç olup, problemi tanıma, anlama ve çözmek için bilinçli çaba göstermeyi gerektirmektedir. Çocuğun gereksinimleri karşılanmaya çalışılır ve uzmanlarla işbirliği yapılır. Uyum, kabul etme aşamasının eyleme dönüşmüş bir aşamasıdır.
Peki ya evde kardeş varsa, nasıl etkilenir?
Kardeşlerin tepkileri büyük ölçüde anne babaların tepkileriyle şekillenmektedir. Kardeşler de aileye yeni bir kardeş gelmesinin mutluluğunu çok yoğun yaşamakla birlikte, farklı özelliğe sahip bir kardeş için üzüntü ve çeşitli karmaşık duygular hissedebilir.
Kardeş tepkileri
Farketmeme, görmezlikten gelme: Farklı özelliği olan bir kardeşe sahip olmanın getirdiği kızgınlığın doğal sonucu olan bu durum, diğer kardeşin anne babanın çok ilgisini istemesi sonucu da olabilir.
Kıskançlık ve kötü davranma: Ailenin ilgi ve sevgisinin bir ölçüde kendi üzerinden gitmesi, kardeşlerin kıskançlık duyguları yaşamasına neden olabilir. İlgi çekmek amacıyla, çeşitli davranış problemleri yaşayabilir. Kıskançlık duygularının doğal sonucu olarak saldırganlık, ilgilenmeme gibi duygularda yaşayabilir.
Utanma, sıkılma: Farklı özelliğe sahip bir kardeşten utanma, arkadaşlarına bahsetmeme ve sosyal ilişkileri kısıtlama da yaşanan tepkiler olarak ortaya çıkabilmektedir.
Diğer taraftan farklı özelliğe sahip bir kardeşi olmanın getirdiği olumlu duygular ve yaşantılar da bulunmaktadır. İnsan ilişkilerine ve farklılıklara duyarlılığın artması, daha toleranslı olma ve sorumluluk duygularının gelişmesi bunlar arasında gösterilebilir.
- Detaylı incelediğimiz bu evreleri her aile kendi dinamikleri içinde farklı yaşayabilmektedir. Bazı aileler tek bir dönemde takılıp kalabilmektedir. Bu aşamalardaki duygu durumları belirli bir zaman diliminde, belirli bir yoğunlukta yaşandığı sürece sağlıklıdır. Fakat ailenin kabul sürecinin uzun sürmesi, aile ve çocuğun yaşamını olumsuz etkilemektedir.
Sevgili aileler, bizim öncelikli görevimiz içinde bulunduğunuz zor duruma karşı sizlere destek olmaktır. Eğitim sürecinde ve çocukların gelişiminde anne babaların gözlemlerinden ve görüşlerinden yararlanmak çocukların gelişimini kolaylaştırıcı bir anlam taşımaktadır
Sibel Şen
Uzman Klinik Psikolog
