Kardeş kıskançlığının temelinde çocuğun, çevresindekilerinin verdiği değeri kaybedeceği düşüncesi yatar. İlk çocuk ilgi ve sevgi odağıyken, kardeşin gelmesiyle birlikte anne ve babasının onu sevmediği düşüncesine kapılır. Anne ve babasının sevgisini kardeşiyle paylaşmak durumunda olan çocuk, kardeşe yönelik kızgınlık yaşar. Fakat bu kızlığın altta yatan nedeni büyük oranda anne-babaya sitemdir. Kardeş kıskançlığı yaşayan çocuklar genellikle aşırı öfkeli ve sinirlilerdir. Büyük kardeş ve bebek arasındaki denge kurulamadığında, okula giden çocuk tüm gününü “annem ve kardeşim şimdi ne yapıyorlardır?” düşüncesiyle geçirir. Bunun akabinde okula giderken psikosomatik belirtiler ortaya çıkar. Örneğin; karın ağrısı, mide bulantısı gibi.
Cinsiyet ve çocukların arasındaki yaş farkı kardeş kıskançlığı üzerinde en etkili başlıklardır. Yaş farkı, ters orantı şeklinde karşımıza çıkar. Fark ne kadar az ise kıskançlığın derecesi o kadar yüksektir. İki yaş fazlasıyla risklidir. Çocuk hem iki yaş sendromu dediğimiz dönemden geçmektedir hem de daha emzirme dönemini yeni bitirmiştir. Bunu üzerine kardeşin gelmesi çocuğu büyük bir strese iter. Dört- beş yaş en ideal dönemdir. Çocuk artık egosantrizm' den uzaklaşmaya yol almış; tam bir yetişkin edasıyla hayatını idame ettirmeye başlamıştır.
Her çocuğun mizacı farklıdır. Bu nedenle duygularını ortaya koyuş biçimleri de farklılık gösterir. Bazısı kardeşine zarar verici davranışlarda bulunurken, ki bu kıskançlık düzeyinin çok yüksek olduğunu gösterir; bazısı da içe kapanma davranışı gösterir. İçe kapanıklık yaşayan çocuk dışarıdan sorunsuz gibi gözüksede, depresyona girme olasılığı yüksektir. Kardeş kıskançlığı, çocukta regresyon dediğimiz gerileme davranışlarına yol açabilir. Örneğin, yürüyen bir çocuğun emeklemesi gibi. Aslında regresyona sebep olan ebeveyn tutumlarıdır diyebiliriz. Bebeğe daha fazla ilgi gösterilen bir ortamda, çocuğun da bebek gibi davranması ile daha fazla sevileceğini düşünmesi bu gerilemeye yol açar. Buna ek olarak, davranış bozuklukları ortaya çıkabilir. Parmak emme, tırnak yeme, saldırganlık, vurma davranışları kendini gösterebilir. Çocuk büyük bir bunalıma girer. Burada ebeveyn tutumları çok büyük önem arz eder.
Anne-Baba Olarak Neler Yapabilirsiniz?
- Kardeş dünyaya gelmeden önce ilk çocuğu bu duruma hazırlamalısınız. Onun anlayabileceği cümle kalıplarıyla, bebeğinde aynı onun gibi bakıma ihtiyacı olduğu ve annenin bebeğe bakım vermesi gerektiği, bebek geldikten sonra çocuğa olan sevginin azalmayacağı anlatılmalı, düzeninin değişmeyeceğinin bilgisi çocuğa verilmelidir.
- Çocuk 11 yaşına kadar somut işlemler dönemindedir. Yani soyut ifadeleri anlamakta zorluk çeker. Bu nedenle kardeşin gelişini anlatan kitaplar okuyarak veya oyun yoluyla bu durumu somutlaştırabilirsiniz.
- Büyük kardeş evin ilk ve tek çocuğu olması nedeniyle büyükler tarafından şımartılabilir. Bu sevgiyi optimum düzeyde tutarsanız, kardeşin gelmesiyle birlikte çocukta kıskançlık duygusunun seyri minimum düzeyde olacaktır.
- Yeni doğan bebeğin bakımında büyük oranda anne sorumlu olduğu için, annenin büyük kardeşle vakit geçirmesi doğal olarak azalabilir. Bu nedenle baba, anne hamileyken çocukla daha fazla vakit geçirmeye ve sorumluluk almaya başlamalıdır.
- Kardeş doğmadan önceki davranış kalıplarınızı doğduktan sonra da devam ettirin. Bebeğin gelmesiyle birlikte çocuğu şımartmanız gelişiminde daha büyük hasara yol açabilir.
- Bebeğin gelmesiyle birlikte çocuğun düzeni değiştirilmemelidir. Eğer evde bir değişiklik yapılması gerekiyorsa bebek doğmadan önce gerçekleştirilmelidir. Unutmayın çocuğunuzda bir birey ve evdeki her şey çocuğa onun anlayacağı düzeyde anlatılmalıdır.
- Çocuğun, kardeşin gelmesiyle birlikte yaşadığı yoğun duyguları boşaltması için ebeveynler olarak ona rehberlik etmelisiniz. Biz yetişkinler rahatlamak için sözel yolları kullanırız. Fakat çocukların sözcük dağarcığının kısıtlı olması nedeniyle rahatlamak için ya resim ya da oyun yolunu tercih edeceklerdir.
- Kardeşler arası kıyaslama kesinlikle yapılmamalıdır. Her çocuğun gelişimi kendine özeldir. Her çocuk biriciktir.
- Bebeği, çocuktan uzaklaştırmaya çalışmayın. Bırakın çocuk, kardeşine alışsın. Sizin gözetiminizde kucağına verebilir, ona dokunmasına ve ilgilenmesine müsaade edebilirsiniz.
- Bebeğin bakımıyla ilgili küçük işler için çocuğa sorumluluklar verebilirsiniz. Örneğin, biberonunu mutfaktan getirmek gibi. Bu işleri yaptıktan sonra sözel pekiştireçle desteklerseniz çocuk motive olacaktır.
- Çocuğun yanında bebeğe aşırı düzeyde sevgi gösterilerinden kaçınılmalıdır.
- Çocuk, zarar verici davranışlarda bulunabilir. Bu sırada büyük tepkiler vermemelisiniz.
- Çocuğa “sen büyüksün, abisin-ablasın, kardeşini idare edeceksin” tarzı söylemlerde bulunmayın. Bebek üzerinden çocuğa kızmak, onun duygu durumunu negatif yönde etkiler.
Ne Zaman Uzmana Başvurmalısınız?
- Çocuğun kıskançlık düzeyi kontrol edilemeyecek düzeye ulaşmışsa,
- Kardeşine zarar verici davranışları tehlikeli boyuta gelmişse,
- Ailede boşanma, şiddet, hastalık gibi süre gelen durumlar var ise geç kalmadan bir çocuk gelişim uzmanına başvurulmalıdır.
Meryem Sukuşu
Çocuk Gelişim Uzmanı & Aile Danışmanı
