Gelişim
Gelişim, döllenme ile başlayan ve yaşam boyu devam eden değişim örüntüsüdür. Gelişim yaşam boyudur, çok boyutludur, çok yönlüdür,esnektir,bağlamsaldır, kuşaklararasıdır. Sıklıkla dört alana ayrılır:
Fiziksel, bilişsel, dil ve sosyal duygusal.
Bu alanlar birbirlerinden tamamen bağımsız değil, birbirleri ile ilişkilidir. Her alan diğer alanları etkiler ve diğer alanlardan da etkilenir. Gelişim sürecindeki ilk yılların, çocuğun sosyal duygusal, bilişsel, dil ve fiziksel gelişimleri için çok kritik bir öneme sahip olduğu bilinmektedir. Beyin gelişimi üzerinde yapılan araştırmalar, 0-3 yaştaki beyin gelişiminin diğer dönemlerden daha hızlı olduğunu ve çevrenin beyin gelişimi üzerinde önemli etkisinin olduğunu ortaya koymaktadır. İlk üç yaştaki gelişim sürecinin genetik, çevresel ve kültürel faktörlerden dolayı olumsuz etkilenmesi çocukların akranlarıyla aralarında gelişimsel farkların oluşmasına ya da gelişimlerinin gecikmesine neden olmaktadır. Gelişme geriliği; konuşma ve dil gelişimi, motor gelişim, sosyal gelişim ve bilişsel gelişim alanlarındaki gerilik olarak tanımlanır. Her çocuk özeldir ve farklı gelişim gösterir. Ancak her çocuktan, belirli ay ve yaş dönemlerde beklenen beceriler vardır. Çocuk belirli yaş dönemlerinde kendisinden beklenen gelişim basamaklarına ulaşamıyorsa ve geriyse, gelişimsel gerilik söz konusudur. Zihinsel gelişim, fiziksel büyüme olan boy ve kilo artışıyla ilişkili değildir. Çocukların sinir sistemi gelişimi kas ve kemik gelişiminden farklılık gösterir. Zihinsel gelişimde geri olan bir çocuk boy ve kilo olarak normal ve normalin üstünde olabildiği gibi bedensel büyümeyi etkileyen farklı metabolik ve hormanal sorunları olan çocukların ise zihinsel ve sosyal gelişimi iyi olabilmektedir. Bizim toplumumuzda çocukların bedensel sağlıkları oldukça önemsenmekte iken yaşam kalitesinin daha önemli bir belirleyicisi olan zihinsel ve ruhsal gelişim aynı hassasiyetle değerlendirilmemektedir.
GELİŞİMSEL GERİLİK
Gelişimsel geriliğe neden olan faktörler genetik olabildiği gibi doğum öncesi, doğum sırası, doğum sonrası gelişebilecek sorunlardan kaynaklı olabilir. Anne karnındaki dönem ve yaşamın ilk üç yılı beyin ve sinir sistemi gelişiminin en hızlı olduğu ve temel yapıların oluştuğu dönemdir. Çevresel faktörler de önemli rol oynamaktadır. Bunlar arasında en önemlileri gerekli uyaranların çocuğa sağlanmaması, aşırı koruyucu yada baskıcı aile tutumları, çocuğun çıkardığı seslere karşılık verilmemesi, emekleme,oturma,yürüme gibi motor becerilerin desteklenmemesi, çocuğun ilgi, istek ve ihtiyaçların zamanında cevap verilememesi en önemli eksikliklerdendir. Ebeveynler çocuklarının ilgi ve isteklerinin zamanında karşılamalı, oyun ihtiyaçlarını karşılamalı, kaliteli zaman geçirmeli, keşif ve deneyim yaşamalarına olanak sağlamalıdır.
Normal gelişim gösteren çocuklarda gelişim bir düzen içinde sıra izler ve üst üste basamaklarla ilerler. Gelişimsel gerilik yaşayan çocuklarda gelişim bireysel farklılık gösterse de hep bir gecikme ile tamamlanır. Bu durumda çocuğun zihinsel, dil,motor, sosyal ve duygusal gelişiminde aksaklıklar ortaya çıkmasına neden olur. Ebeveynler çocuklarının gelişimsel dönemlerini takip edip, farklılıkları gözlemlemeli ve gerilik olduğundan şüphelendikleri durumda erken müdahale yöntemlerine başvurup önlem alınmalıdır.
Her çocuk belirli aralıklarla uzmanlar tarafından takip edilmelidir. Hem normal gelişim takibi için hem de gelişimsel gecikme gözlemleniyorsa erken müdahale açısından oldukça önemlidir. 0-3 yaş döneminde ki çocuklar için 6 ayda bir, 3-6 yaşında ki çocuklar için ise 3 ayda bir gelişimsel tarama testi uygulanmalıdır. Aileden alınan bilgiler ve uygulanan gelişimsel tarama testi doğrultusunda çocuğun geliştirilmesi gereken becerilerine yönelik gelişimsel destek programı oluşturulur ve takibi yapılır.
Firuze Bostancıoğlu
Çocuk Gelişimi Uzmanı & Aile Danışmanı
