Psikomotor gelişim, yaşam boyu devam eden ‘motor’ becerilerde ortaya çıkan davranışların kontrol altına alınması sürecine denir. Motor demek, hareket demektir. Bebek daha anne karnındayken hareket etmeye başlar. Bu daha çok refleksler şeklinde olur. Doğumdan sonra bebek bazı reflekslerini devam ettirirken bazılarını da motor becerilere dönüştürür. Nefes almak, göz kırpmak gibi refleksif hareketler yaşam boyu devam eder. Ancak tek ayak üstünde durmak, makasla bir şeyler kesmek gibi eylemleri çocuk bilinçli olarak yapar. Bu davranışlar artık motor becerilerle yapılır.
Psikomotor gelişim, fiziksel büyüme ve merkezi sinir sisteminin gelişimine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareketlilik kazanması olarak tanımlanır. Motor gelişim farklı değişikliklere uğrasa da kişinin tüm yaşamı boyunca devam eden bir süreçtir. Motor gelişim, düzenli bir sıra izler. Psikomotor gelişim baştan ayağa, içten dışa ve büyük kaslardan küçük kaslara doğru gelişir.
Kaba motor beceriler; emekleme, ayakta durma, yürüme, koşma, dönme, yuvarlanma, zıplama, denge gibi hareketler üzerindeki kontrolü anlatmak için kullanılmaktadır.
İnce motor beceriler; Eli ve ayağı kullanma becerileri ile nesne becerilerini kapsar. Tutma, kavrama, yazma, yırtma, çizme, yapıştırma, kesme gibi beceriler örnek olarak gösterilebilir. Bir çocuğun makasla kağıt kesebilmesi, ipe boncuk dizmesi, çatalla zeytin yiyebilmesi, kalemle geometrik şekiller çizebilmesi ince motor becerileri ile alakalıdır.
Çocuğun doğup büyüdüğü çevre de psikomotor gelişimde etkilidir. Aile yapısı, sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyin psikomotor gelişimde etkili olduğu yapılan araştırmalarda da belirtilmiştir. Ailenin çocuğu motive edici olması, korkularını anlaması ve ona göre tavır takınması pek çok psikomotor becerinin öğrenilmesinde etkilidir. Aynı zamanda sağlıklı beslenmenin önemi düşünülürse sağlıksız koşullar, psikomotor gelişimi engeller. Apartmanlarda hareket kısıtlılığı yaşayan çocukların, açık havada daha çok oyun oynayan, sportif tesislerden yararlanan çocuklara nazaran psikomotor becerilerinin daha az gelişmiş olduğu görülür.
Hareket, çocuğun gelişimini etkileyen önemli bir unsurdur. Çocukların hareket gereksinmelerini karşılayacak en uygun etkinlikler ise hareketli oyun etkinlikleri, beden eğitimi programlarıdır.
Çocuğun psikomotor gelişimi için bazı etkinlikler yapılabilir:
- Bebek kucağa alındığında başını dik tutabilmesi için çıngırak ya da sesli oyuncak sallanabilir (3. ay).
- Bebeğin, 10 dakikayı geçmemek koşuluyla sırtını ve yanlarını destekleyerek oturması sağlanabilir. Bu, gün boyu tekrarlanabilir. Eline ve uzanabileceği yere oynayabileceği oyuncaklar konabilir (6. ay).
- Bebek, oturur durumda oyun oynarken sevdiği oyuncağı alması için ona uzatılarak, ayağa kalkarak alması için cesaretlendirilir. Eğer bebek kalkamıyorsa el uzatılarak kalkmasına yardımcı olunur (12. ay).
- Bebeği masaya oturtarak önüne büyük ebatta kâğıt, kalem koyularak çizim yapması istenir ve yaptığı çizimleri sözel ifadelerle ödüllendirebilir (18. ay).
- Çocuğun merdivenden tek başına inmesine olanak sağlanarak, çocuğun bağımsızlık çabaları desteklenebilir. (2 yaş).
- Zıplama ve ayak ucunda yürüme faaliyetlerinin yer aldığı oyunlarla top ve koşmaca yoluyla enerjisini harcaması için ortam yaratılabilir (2,5 yaş).
- Çocuğun eline pırasa, havuç, patates gibi sebzeleri vererek bunların üzerine keskin olmayan bir kazıcı ile şekiller çizmesi istenerek şekillerin yer aldığı sebze kesitlerini sulu boya ile istediği renkte boyaması sağlanır. Ardından beyaz bir kâğıda bu kesitleri bastırması istenerek baskılı motiflerden çeşitli kompozisyonlar oluşturulması sağlanır. Böylece çocuğun büyük ve küçük kas gelişimi desteklenebilir.
- Bir kâğıt katlanır. Bu kâğıdın üzerine bir insan resmi çizilir. İnsan şeklini makasla kesmesi istenir. Kâğıt açıldığında peş peşe sıralanan insan şekilleri ortaya çıkar. Çocukların küçük kaslarının gelişimi desteklenebilir.
Ama unutmayın! Çocuğun gelişimine uygun etkinlikler desteklenmelidir. Çocuğun yaşına uygun olmayan hareketler, psikomotor gelişimi engelleyebilir.
Duygu Aydın
Psikolog
