Çocuklar aile ortamında anne ve babalarını gözlemleyerek bazı tutum ve davranışları öğrenirler. Bu süreçte ebeveynlerin farklı tutumları, çocuklara içlerinde bulundukları ortamlarda sosyalleşme imkânı sağlar. Bu tutumlar çocukların çevrelerine nasıl tepkiler vereceklerini öğretirken, problem çözme becerilerine ilişkin farklı öngörüleri kazanmalarında yardımcı olmaktadır. Bu becerilerin kazanılmasıyla da çocuklar gelecekte karşılaşacakları durum veya olaylara ilişkin kendilerini hazırlamış olacaktırlar.
Çocukların gelişim süreçlerinde ebeveyn tutumları farklı şekillerdeki disiplin anlayışları, bakım ve destek biçimleri, iletişim tarzları ve çocuk yetiştirmeye dair beklentileri bakımlarından gruplara ayrılmaktadır:
Otoriter Ebeveynler
Bu tür anne babalar, çocuklarından katı kuralları takip etmelerini ve bu kurallara uymalarını beklerler. Bu aile ortamlarında kurallara uyum göstermeme durumu bir yaptırım ile sonuçlanır. Bu ebeveynler kuralların konulma sebeplerini çocuklarına açıklamada güçlük yaşarlar. Kural ve sınırlara ilişkin açıklamaları “Ben öyle istediğim için, Annen /Baban olduğum için, Çünkü ben öyle dedim!“ şeklindedir. Koydukları kurallara ilişkin taleplerinin sorgulamasını istemezler ve genellikle çocuklarından beklentileri çocuğunun gelişimine uygun değildir. Çocuğuna karşı düşük düzeyde sıcaklık gösteren ebeveynler, onlara cezalandırıcı bir tutum sergilerler. Bu ebeveyn tarzını benimseyen ailelerde yetişen çocukların çabuk olgunlaştığı, daha az mutlu olduğu, daha kaygılı, utangaç, çekingen, düşük özgüvenli, daha bağımlı ve benlik saygısının daha düşük olduğu gözlemlenmektedir.
Demokratik Ebeveynler
Demokratik anne babalar da çocuğunun uyması gereken kuralları belirler. Ancak otoriter ebeveynden farklı olarak çocuğuna kuralların ne işe yaradığını anlatırlar. Çocuklarının ihtiyaçlarına yönelik hassas ve duyarlıdır, gerektiğinde çocukları ile ortak bir anlaşma yaparlar. Bu tarz ebeveynlerin çocuğundan beklentileri, çocuğun gelişimine ve yapısına uygundur. Beklentilerinin karşılayamadığı durumlarda ebeveynlerin yaptırımsal bir tutum sergilemek yerine, çocuğu anlama ve suruma ilişkin çözüm üretme eğiliminde oldukları görüşür. Çocuklarının hayatına müdahale etmekten yerine, çocuklarını yönlendirmeyi ve onlara destekleyici olmayı tercih ederler. Demokratik ebeveyn tarzı benimseyen ailelerin disiplin yöntemleri çocuğu yıldırmaktan ziyade daha destekleyicidir ve bu aileler çocuklarının topluma karşı duyarlı, haklarını savunabilen, kendine yetebilen ve işbirliği yapabilen kişiler olarak yetişmelerini isterler. Bu ebeveyn tarzı ile yetişen çocukların nerede ve nasıl davranacağının farkında olduğu, sorumluluk sahibi, duygularını yönetebilen, daha sabırlı ve anlayışlı, öz güvenli ve benlik saygılarının yüksek olduğu gözlemlenmektedir.
İhmalkar Ebeveynler
Bu yaklaşımı benimseyen anne babalar çocuklarının fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını fark etmez ve ihmal ederler. İhmalkar ebeveynlerin, çocukları ile iletişimleri zayıftır ve çocuklarından beklentileri düşüktür. Genellikle çocuklarının yalnızca fiziksel ihtiyaçlarını karşılarlar, çocuklarının sosyal-duygusal yaşamlarında pek yer almazlar. Bu tür ebeveyn yaklaşımlarını benimseyen ailelerde yetişen çocukların öz kontrolleri, azimlerinin ve özgüvenlerin düşük olduğu gözlemlenmektedir.
İzin Verici Ebeveynler
İzin verici ebeveynlerin çocuklarından sorumluluk beklentileri genelde çok düşüktür ancak sorumluluk düzeyleri yüksektir. Bu tarzı benimseyen ebeveynler, çocuklarına oldukça duyarlıdır ve iletişimleri ve çocukları ilişkileri bir ebeveynden çok arkadaş gibidir. Çocuklarının kendi kendini denetlemesine izin verirler ve çocuklarının davranışları ile yüzleşmekten kaçınırlar. Bu nedenle çocuklarına kural ve sınır koymamayı tercih ederler. Ebeveynleri tarafından çizilen sınırlar ile kendisini güvende hissetmeyen çocukların mutluluk oranlarının daha düşük olduğu ve duyguları ile baş etmede güçlük çekebildiği gözlemlenmektedir. Bu ebeveyn tarzını benimseyen ailelerde çocukların, kuralların vee otoritenin bulunduğu ortamlarda çok güçlük çektiği ve bu sebeple de sıklıkla okula uyumda zorluk yaşadıkları gözlemlenmektedir.
Helikopter Ebeveynler
Bu ebeveynlik yaklaşımının benimsendiği ailelerde ebeveynler çocuğunu kesinlikle yalnız bırakamazlar ve 7/24 kendi çocuklarından bahsederler. Bu tarz anne babalar çocuğuna aşırı odaklıdır, aşırı koruyucu ve kontrolcüdür ve sürekli olarak çocuklarını düşünüp kaygılanmaktadırlar. Çocuklarının yapabileceği sorumlulukları, çocuklarının yerine gerçekleştirir. Helikopter anne ve babalar çocuğunun kendisinden ayrı bir varlık olarak görmede zorlanmakta ve sağlıklı ayrışıma konusunda desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Örneğin çocuğun karnı ağrıdığında “karnımız ağrıyor” veya sınavı olan çocuk için “sınavımız var” derler. Oysaki, karın ağrısı veya sınav sadece ve sadece çocuğa aittir. Çocuğunun başına bir şey gelme ihtimalinden sürekli kaygılan bu ebeveynler sürekli tetikte ve gergindirler. Bu ebeveyn tarzını benimseyen ailelerde çocuklar, duygularını yaşamakta ve duygularını düzenlemekte güçlük çekerler ve kendi sorumluluklarını üstlenmekte zorlanırlar.
Tutarsız Ebeveynler
Tutarsız anne ve babalar, hem hoşgörülü ve hem de tutarsız tutumlar benimsemektedir. Bu tarzı benimseyen ailelerde bir ebeveynin onayladığı davranışı, diğeri onaylamamaktadır. Kurallar ve sınırlar konusunda netlik yoktur; ve dolayısıyla bu ailelerde yetişen çocuklar onaylanan davranışın ne olduğunu anlamada zorluk çekmektedirler. Tutarsız ebeveynlerin çocuklarının karar vermekte zorlandığı, diğer insanlara güven duyamadığı, dengesiz, tutarsız, aşırı isyankar ya da boyun eğici davranışlar sergiledikleri gözlemlenmektedir.
Burada belirtilen kategorilerden bir tanesi ya da birkaçı sizin çocuk yetiştirme stilinizde baskın görülebilir. Unutulmamalıdır ki çocuk yetiştirmede tek bir doğru, tek bir yöntem olmadığı gibi tek bir stil de yoktur!
Peki sizin stiliniz hangisi?
Emine Kaya Bican
Uzman Psikolog
