Bütün insanların bildiği halde kabullenmekte zorlandığı gibi, çocuklar için de ölüm kavramı üzerinde durulması gereken bir durumdur. Öncelikle anne babanın bu konuyu çocukla konuşmak için kendini hazır hissetmesi gerekir. Çocuk anne babadan “Bu konuyu onlarla rahatlıkla konuşabilirim.” izlenimini almalıdır. Çocuk bir soru sorduğu zaman onu iyi anlamak önemlidir. Çocuğun ne sorduğu, neyi öğrenmek istediği ve neyi bilip neyi bilmediği iyi kavranmalıdır. Aynı zamanda çocuğun sorusuna az ve öz bilgi vermeye gayret gösterilmelidir.
3-6 yaş arası dönemde çocukların sıklıkla ölüm hakkında soru sormaya başladığı görülür. Çünkü çocuklar bu yaşlarda genellikle en az bir kez sokakta ölmüş bir hayvan görmüş, televizyonda bir ölüm haberi duymuş ya da oyunlarında ölümü canlandırmış olur. Dolayısıyla ölüm hakkında konuşmalarına fırsat vermek, aslında zihinde henüz sadece adı konmuş ama içi pek dolu olmayan dosyaya sayfalar eklemeyi sağlar. Böylece ihtiyaç duydukları bilgiyi verebilir, onları olası kriz durumlarına hazırlayabilir ve üzgün olduklarında onlara daha kolay eşlik edebiliriz.
Çocukla ölüm konuşulurken kaçınma ve yüzleştirme, yapılan hataların başında gelir. Kaçınma; “Eğer annem ve babam bununla ilgili konuşmuyorsa bu kötü bir şey olmalı, en iyisi ben de konuşmayayım." ya da "Ben bu konuda konuşmamalıyım çünkü bu konu anne ve babamı üzüyor." demesine ve etki olarak belki daha çok kaygılanmasına ve size nasıl hissettiğini söyleyememesine neden olabilir. Çocuğun ne hissettiğini bilmemek, gerçekle karşılaşmaktan daha zor baş edilen bir durumdur. Yüzleştirmek ise çocukları anlamayacakları ya da bilmek istemeyecekleri bilgilerle karşı karşıya bırakmayı içerir.
Çocukla ölümü konuşurken bazı dikkat edilmesi gereken durumlar:
- Çocuğun da konuşmaya hazır olmasını bekleyin.
- Söylediklerinin derinine inin. Altında yatan duyguyu korkuyu merakı anlamaya çalışın.
- Kendi duygularınızla ilgili dürüst olun ve çocuğa uygun cevaplar hazırlayın.
- Her çocuğun duygularını ifade edişi ve duyguları ile nasıl başa çıktığı kendisine özgüdür, ona ihtiyacı olan zamanı verin, her seferinde saygıyla ve dikkatlice dinleyin.
- Çocuklar tekrarla öğrenirler. O tekrar tekrar sorarken siz de tekrar tekrar aynı şekilde cevaplayın.
- Ölüm kelimesini kullanın. Ölen bir kişi için gitti, uyuyor gibi ifadeler kullanmayın, öldü deyin.
- Ölümü hastalık ya da yaşlılıkla ilişkilendirmeyin. ‘Dünyadaki tüm canlıların bir yaşam süresi olduğunu, yaşam süresi bitince ölündüğünü’ söyleyin.
- Ölen bir kişinin nereye gittiğini sorarsa “o öldü, ölen kişileri bir daha göremiyoruz ama onlara olan sevgimizi hep hissederiz, istersen birlikte resimlerine bakabiliriz, onunla ilgili konuşabiliriz” diyebilirsiniz.
- Okul öncesi çocukları mezarlığa götürmemeyi tercih edin.
Aslında her sorunun sizin ölüp ölmeyeceğinize ve kendisine ne olacağına dair bir soruyu içerdiğini unutmayın. Bu konuda ona sakince güvence verin. “Ben yanındayım, buradayım, ben seninle uzun yıllar birlikte olmayı, uzun yıllar yaşamayı planlıyorum” deyin.
Duygu Aydın
Psikolog
