Gerçeği Görmezden Gelmeyin
Anne babanın çocuğun diğer çocuklara oranla bazı zorlukları olduğunu bilmeleri gerekir. Gerçeği gizlemek, yok saymak, sorunları konuşmaktan kaçınmak, çocukta sadece ‘ondan rahatsız olunduğu’ ve ‘memnun olunmadığı’ fikrini doğrular ve değersizlik hissi uyandırır. Bu sorunun dikkat eksikliği, okul başarısızlığı ile seyreden gerçek bir tıbbi sorun olduğunu ve en erken dönemde bilinmesi ve kabul edilmesinin onunla etkili ve faydalı mücadele edilmesini sağlayacağı bilinmelidir. Ortaya çıkan davranış bozukluğunun hızlı bir şekilde uzmana iletilmesi, öğretmen ve danışmanla paylaşılması, uzmanların ve danışmanın önerileri doğrultusunda gerekenlerin yapılması anne ve babalardan beklenen ilk görevdir.
Okulun İşbirliğini Önemseyin
Öğretmenlerin, sizin ilgili, uyumlu, işbirlikçi ve her an ulaşılabilir olduğunuzu bilmelerini sağlayın. Ayrıca onların çabalarına destek vermeniz de gerekmektedir. Okulla yapılan işbirliği süreci ve sizi rahatlatacaktır. Çocuğunuzun okula giderken öğrenmeye hazır olduğundan emin olun; uykusunu almış, ödevlerini yapmış, okul araç ve gereçlerini eksiksiz yanına almış olduğundan emin olun.
Suçlayıcı Olmamaya Özen Gösterin
Dikkat eksikliği olan çocuğun anne çocuğun bu hale gelmesinde etkili olduklarını düşünerek birbirlerini suçlayabilir ve aile içinde gerginlik giderek artabilir ve çocukla olan ilişki daha da bozulur. Sabrı tükenen anne baba olur olmaz her şeye bağırmaya, tepki göstermeye başlar, yasaklar ve cezalar artar, sıklıkla şiddete başvurulur. Ayrıca devamlı çocukla uğraşmak yorgunluk ve umutsuzluk gibi duyguları açığa çıkarabilir. Suçlayıcı tutum çocuğun düzensizliği ve dikkatsizliğini giderek arttırır.
Bilgi Edinin
Dikkat eksikliğinin ne olduğunu, nedenini ve çözümünü bilen anne babalar çocuğun var olan davranışlarının kendi elinde olmayan bir durumdan kaynaklandığını bilerek çocukla olan ilişkilerini tekrar gözden geçireceklerdir. Ebeveynin, çocuğun kendini kontrol edebilme yetisinin az olduğunu kabul etmesi gerekir. Çocuğun kasten ve sadece sinirlendirmek için bazı davranışlar sergilemediğine inanmak anne babaların çocuğa karşı olan davranışları değişecek ve ona daha olumlu yaklaşabileceklerdir.
Tespit Edin
Çocuklar ilgi duydukları konuya yoğunlaşmakta güçlük çekmezler, nelere ilgi duyduğunu belirleyip bu konularla vermek istediğiniz konuları birleştirmek işleri kolaylaştıracaktır. Çocuğunuzu izleyin ve fark edin.
Şartsız Sevin
Çocuğunuz hoşlanmadığınız bir şeyler yapsa da, onu kayıtsız şartsız sevdiğinizi düşünmelidir. Çocuğa, sadece uyumlu davrandığında sevgisini belli eden ve onu ödüllendiren anne babalar mutlak sevgi anlayışından uzaktırlar. Sevgilerini şarta bağlamaları ve çocuğa bu mesajı vermeleri ilişkiyi zedeler ve telafisi mümkün olmayan yaralar açar. Bağırıp-çağırma, alay etme, devamlı söylenme ve iğnelemeler çocuğun kendini değersiz hissetmesine neden olarak, davranış sorunlarını arttırmaktan başka işe yaramaz.
DEHB HAKKINDA DOĞRU BİLİNEN YANLIŞLAR
“DEHB gerçek bir rahatsızlık değildir.”
DEHB, sorunlu beyin kimyasının kişinin yönetici işlev becerilerinde zorluklar yaşamasına neden olduğu nörobiyolojik bir bozukluktur. Yapılan araştırmalarda, beynin kontrol merkezinden sorumlu bölümün DEHB’li kişilerde uyku sırasındaki beyin işlevleri ile aynı seviyede, düşük fizyolojik aktivite ürettiği yönünde veriler ortaya koymuştur. İşte bu yüzden DEHB’liler günlük hayatlarında karşılaştıkları konularla baş etme konusunda zorlanırlar. DEHB, bir tembellik, inat ya da önemsememe değildir. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak kendini göstermektedir.
“ DEHB sadece çocuklarda görülür.”
Çocukken DEHB teşhisi koyulanların %70’inin semptomları ergenlik dönemine, % 50’sinin ise de yetişkinlik dönemine taşıdığı görülmektedir. Yetişkinler arasında DEHB’li olanların yüzdesi düşük olarak tahmin edilmektedir. Ancak bunun nedeni DEHB’li yetişkinlerin birçoğunda DEHB teşhisi koyulmamış ve kişinin bu semptomlarla yaşamayı öğrenmiş olmasıdır. Farkında olmadıkları ve tedavi görmedikleri için DEHB, yetişkinlerde depresyon, madde bağımlılığı, kariyer sorunları, yasal ve finansal problemler, sorunlu ilişkilere neden olmaktadır.
“ DEHB daha çok erkek çocuklarda görülür.”
Kızlar da erkekler de DEHB’li olabilir. Cinsiyetin DEHB ile hiçbir ilgisi yoktur.
“ Kötü anne-babalık DEHB’ye neden olur?”
DEHB’li bir çocuk aklına her geleni söylüyor, kurallara uymuyor, toplum içinde uygunsuz tavır sergiliyorsa bu “nasıl davranması gerektiği” ona öğretilmediği, veril(e)memiş disiplinden dolayı değil beyin kaynaklıdır. İnanılanın tam aksine sıkı anne-babalık DEHB belirtilerini daha da kötüleştirir.
“ DEHB tedavisi için ilaç kullanan çocuklar, ergenlikte madde bağımlılığına daha yatkındırlar.”
Tam tersine! Tedavi edilmeyen DEHB’li bir kişinin madde bağımlılığı sorunu yaşaması daha olasıdır. Uygun tedaviler bu riski azaltır.
“ DEHB’li kişiler aptal veya tembeldir. Hiç bir şeyi başaramazlar!”
Son dönemde yapılan araştırmalar DEHB’li kişilerin ortalamanın üzerinde bir zekaya sahip olduğunu göstermektedir. Kesinlikle tembel değildirler. Mozart, EmilyDickinson, Benjamin Franklin, Abraham Lincoln, George Bernard Shaw, JustinTimberlake, Albert Eisntein, Salvador Dali gibi ünlülerin DEHB’li oldukları düşünülmektedir. Bill Gates, Sir Richard Branson, Walt Disney gibi birçok başarılı iş adamının da DEHB’li olduğu bilinmektedir.
“ DEHB başka hiçbir durum ile bağlantılı değildir.”
DEHB teşhisi koyulan çocuklara aşağıdaki durumlar eşlik edebilir
- Davranım bozukluğu: DEHB’li çocukların %35’inde rastlanır. Bu çocuklar, çabuk öfkelenir, otoriteye karşı cüretkar olurlar. DEHB’nin 3 türünde de (dikkat eksikliği, hiperaktivite, birleşik) gözlemlenir.
- Mizaç bozukluğu: DEHB’li çocukların yaklaşık %18’inde görülür. Daha çok dikkat eksikliği ve birleşik DEHB olan çocuklarda rastlanır.
- Anksiyete bozuklukları: DEHB’li çocukların neredeyse %25’inde görülür. Korku, endişe, panik gibi uç noktalarda yaşadıkları duygular nedeniyle hızlı nabız, terleme, ishal, bulantı gibi sorunlar yaşarlar. Eşlik eden bu durum için destek alınması gerekmektedir.
- Öğrenme güçlükleri: Öğrenme güçlükleri okuma, matematik gibi belirli becerileri geliştirmede sorunlar yaratabilir. DEHB’nin kendisi bir öğrenme güçlüğü değildir ama öğrenme güçlüğü ile bağlantılıdır. Her ikisi birlikte DEHB’li bir çocuğun akademik başarısını olumsuz etkiler.
“ İlaçlar DEHB için tedavi edicidir.”
DEHB’in henüz bir tedavisi yoktur, kullanılan ilaçlar belirtilerin azalmasında yardımcı olur.
“ DEHB’li kişiler davranışlarının sonuçlarını önemsemezler.”
Önemsememek değil, nasıl davranacağını bilememektir asıl sorun. Bir şekilde davranmaları gerektiğinin bilincindedirler ama nasıl davranmaları gerektiğini bir türlü akıllarında tutamazlar.
“DEHB ilaçlarının tehlikeli yan etkileri var.”
Baş ağrısı, iştah kaybı, uykusuzluk gibi yan etkileri olmalarına rağmen DEHB ilaçlarının büyüme geriliği, beyin alterasyonu gibi yan etkileri olduğunu ortaya koyan hiçbir araştırma sonucu bulunmamaktadır. İlaç kullanımı devam ettiği sürece olumlu etkilerinin görülür. İlacı kestiğiniz anda belirtiler devam edecektir.
Gizem Gümüş
Uzman Psikolog
