Kardeş kıskançlığı duygusu ile çocuğun ilk tanışma yaşı 2 yaş civarıdır. Çocuk, herkesin kendisinden daha iyi olduğunu ve kendisinin herkesten daha az sevildiğini düşünmeye başlar. Kardeş kıskançlığı doğal bir duygu olup, şiddeti ve dışa vurumu her çocuğa göre farklılıklar gösterebilir. Kardeş kıskançlığı duygusuyla savaşmak yerine çocuğa bu duygusunu kabul edilebilir olduğu ve nasıl baş edeceği öğretilebilir.
KARDEŞ KISKANÇLIĞINI BELİRTİLERİ
- Kardeş kıskançlığı, kendine acıma, üzüntü, küçük düşme korkusu, can sıkıntısı, öfke, nefret ve intikam alma düşüncelerinin yanı sıra sevgi, koruma ve yakınlık hissetme isteği gibi karışık duyguların bir birleşiminden oluşmaktadır. Bu duygulardan en etkili olanları öfke, kendine acıma ve üzüntü duygularıdır.
- Çocuk o güne kadar evde kendisi ilgi ve sevgi odağıyken birden ikinci plana atılmış gibidir. Artık anne-babasının ve diğer yakınlarının sevgi ve ilgisini kardeşiyle paylaşmak durumundadır.
- Çocuklar kâbus gördüklerini, tuvaletlerinin geldiğini bahane ederek ilgiyi kendi üzerlerine çekmeye çalışırlar. Altını ıslatma, parmak emme gibi davranışlarla önceki gelişim evresine gerileme görülebilir.
- Hem gün içinde hem de geceleri aşırı sinirli davranışlar sergilerler. Huzursuz bir görünümleri vardır. Sakinleşmekte zorlanırlar ve kimi zaman çevrelerindeki insanlara öfkeli davranabilirler. Kendine ya da eşyalara yönelik saldırgan davranışlarda bulunabilirler.
- Evden ayrılmayı reddetmeyle birlikte (Örn: okula gitmek istememe), baş ağrısı, mide bulantısı gibi psikosomatik belirtiler, (Emin olmak için fiziksel muayene yaptırılmalıdır.) huzursuzluk, isteksizlik ve diğer stres belirtileri sık sık gözlenebilir.
- Yeni bir kardeşin doğumu çocukta ilgi ve koruyuculuk, sıkıntı ve kıskançlık gibi çelişkili duygular yaşanmasına neden olur. Artık eskisi kadar sevilmeyeceği korkusu daha anne hamileyken başlayabilir. Son aylarda annenin yorgun, isteksiz ve yeni gelecek kardeşin hazırlıkları ile uğraşıyor olması çocuğun huysuzlaşıp, anneden ayrılmak istememesine neden olabilir.
- Bazı çocuklar kıskançlık duygularını açıkça ortaya koyarak kardeşine vurma, onun oyuncağını kırma, “ondan nefret ediyorum” deme gibi davranışlar gösterirken bazıları da bu duygularını bastırır ve aşırı sevgi gösterir. Bu davranışın altında çoğu zaman anne-babanın sevgisini kaybetme, tepki görme korkusu yatar.
- Anne-babaya sık sık onu sevip sevmediklerini sorma ve sevgilerinden bir türlü emin olamama yaşanabilir.
KARDEŞ KISKANÇLIĞI İLE BAŞ EDEBİLME
Sosyal ve ruhsal açıdan sağlıklı çocuklara sahip olmanın yolu birden çok çocuğa sahip olmaktır. Kardeşler arası kıskançlığı yok etmenin herhangi bir yolu yoktur ve tamamen ortadan kaldırılamaz, ancak hafifletilebilir. Bunun için doğumdan önce ve doğumdan sonra alınması gereken önlemler vardır.
DOĞUMDAN ÖNCE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
- Kıskançlığı en alt düzeyde tutmanın tek yolu, çocuk evin tek çocuğu konumundayken bütün istekleri yerine getirilmemelidir. Şımartılmamalıdır. İlgi ve sevgi normal bir seviyede tutulursa kardeşin gelişiyle de çocuk aşırı kıskançlık durumları yaşamayacaktır.
- Çocuk, psikolojik olarak kardeşinin gelişine hazırlanmalı ve aileye katılacak ikinci çocukla ilgili bilgiler verilmelidir. Daha bebek gelmeden çocuğun ruhunda kardeşine karşı sevgi oluşması sağlanabilir.
- Çocuğu bebeğin gelişine hazırlarken kaygılı olunmamalıdır. Bazen anne-babalar öyle kaygılanır ki, sanki her şeyin sonu olacaktır ve bu kaygılarını çocuğa da yansıtırlar. “Sakın kardeşini kıskanma.”, “Kardeşini kıskanırsan Allah seni cezalandırır.”, “Hiç korkma, seni de kardeşin kadar seveceğiz.”, “Ona ne alırsak, aynısını sana da alacağız.” gibi ifadeler çocuğu daha da kaygılandırır.
- Bebekle ilgili yapılan hazırlıklarda abartıya kaçmamak gerekir.
DOĞUMDAN SONRA YAPILMASI GEREKENLER
- Anne bebekle ilgilenirken büyük çocuğu tamamen ilgiden mahrum etmemelidir.
- Anne-baba çocuğa olan sevgisini sözlerden ziyade davranışlarıyla göstermelidir.
- Çocuğun yanında bebeğe aşırı sevgi gösterilerinden kaçınılmalıdır.
- Büyükanne/baba ve misafirler daha çok bebekle ilgilenirler. Gerekirse büyük çocukla ilgilenmeleri için uyarılmalıdır.
- Bebeğin uyuduğu ortamda gürültü çıkarttığı için sert tepkide bulunmak, çocuğun kıskançlığını arttıracaktır. Sert tepki ve ceza yerine daha sakin ifadelerle uyarılmalıdır.
- Bebeğe zarar verir endişesiyle çocuk, devamlı bebekten uzaklaştırılmaya çalıştırılmamalıdır. Zarar verici davranışlara yöneldiği hissedildiğinde uyarılmalıdır. Ancak uyarının boyutu kabul edilebilir düzeyde olmalıdır.
- Kardeşler arası kıyaslamalar asla yapılmamalıdır. Çünkü her biri ayrı yetenek ve ilgiye sahiptir.
- Hamilelikten önce çocuk anne-babasının yanında yatarken, hamilelikle beraber çocuğu başka bir odada yatırmak yanlış bir davranıştır. Ayrıca kendi odasında yatan çocuğu, bebeğin doğumundan sonra kıskanmasın diye anne-babasının odasına almak da doğru bir davranış değildir.
- Bebeğin bakımı ile ilgili işlerde büyük kardeşin yardım etmesi sağlanabilir. Çocuk verilen görevi yerine getirdikten sonra övücü sözlerle ödüllendirilebilir. Bu tür etkinlikler zamanla alışkanlık haline getirilirse, çocukta kıskançlık yerine koruyuculuk duygularının gelişmesini sağlar.
- Aile içinde işbirliğine önem verilmelidir. Çocukların ilgi ve yeteneklerine göre ayrı ayrı sorumluluklar verilmelidir.
- Çocuğun duygularıyla yüzleşmesi sağlanırsa fiziksel şiddet içeren davranışlar yok olabilir. Örneğin; çocuk büyük ise, kardeşi hakkındaki duygularını açığa çıkarmasına etkin dinleme ile yardım edilebilir.
- Kıskançlıktan dolayı kötü bir çocuk olmadığı mesajı verilmelidir. Aksi takdirde çocuk kendini suçlu hissedecektir.
Sena Tarakçı Albayrak
Çocuk Gelişimci & Aile Danışmanı & Oyun Terapisti
