Ebeveynleri belki de en çok zorlayan konulardan birini yazıyorum. Pek çok ebeveynden aldığım dönüşlere göre çocuklara sınır konulması gerektiği konusunda hem fikirler, ancak kafaları karıştıran bir nokta var; o da bunun nasıl yapılacağı...
Çocuğa Pozitif Sınır Koymak Ne Demektir?
Sınırlar, iletişimde bireyin kendi varlığını başkasından ayırt etmeye yarayan, sınırların nerede başlayıp nerede bittiğini gösteren her şeydir. Çocukta sınır, sağlıklı şekilde hayata geçirildiğinde çocuğu destekleyici, koruyucu ve yaşama hazırlayıcı işleve sahiptir. Çocuğun sınırlara ihtiyacı vardır! Sınırlar, çocuğu özgür ve bağımsız kılar. Unutmayalım; “sınırlar kim olduğumuz ve kim olmadığımız ile ilgilidir.”
- Gerçek Otorite İçinde Öfkeyi Değil Sevgiyi Barındırır.
Çocukların iki temel ihtiyacı sevgi ve güvendir. Genelde otoriteyi, sınır koymayı bu iki duygudan uzak bir yerlerde görürüz. Bu yüzden bazı aileler çocuklarına sınır koyma konusunda çok zorlanıyor. Halbuki gerçek otorite içinde bolca sevgi ve güven barındırır. Otorite ceza vermek değildir. Çocuğu azarlamak, ona bağırmak anlamına da gelmez. Çocuğu paspasa oturtmak gibi benlik saygısını yerle bir eden yöntemler de değildir.
- Çocuğa sınır koymak, onun özgürlüğünü kısıtlamaz. Tam tersi onu özgürleştirir. Sınırlar çocuklara kendilerini güvende hissettirir. Sınırlar aynı bir evin duvarları, çatısı, kapısı gibi olmalıdır çocuğun hayatında. Bir evde bu sınırlar olmadan kendimizi güvende hissedemeyiz. Güvende hissedemediğimiz bir yerde özgür de olamayız. Çizdiğiniz sınırlar içerisinde çocuğunuz kendini güvende hissederek huzurlu olmalıdır. Ve bu güvenli sınırlar içinde kendi olma özgürlüğünü yaşamalıdır. Bunu yaparken ceza yerine bedel yöntemini kullanabiliriz. Sınır koyduğunuz şeyin çocuğunuzun kişiliğine, duygularına değil sadece davranışlarına yönelik olduğunu hatırlayalım…
Sınır Koymak Ne Demek?
Sınır koyma, çocuğa bir beklenti ya da kuralı ona kendini güvende hissettirerek, rahat edebileceği alanları belirleyerek öğrettiğimiz, her bireyin gelişiminde önemli rol oynayan pozitif bir süreçtir. Sınır koyma aynı zamanda ebeveynin çocukla arasındaki güvenli ilişkiye zarar vermeden, çocuğun davranışlarını kısıtlamasıdır. Çocuk ve ebeveyn arasındaki güvenli ilişki tüm süreçlerde olduğu gibi bu süreçte de oldukça önemlidir.
Sınır Koymaya Neden İhtiyaç Duyarız?
Çocuklar doğdukları ilk andan itibaren oldukça konforlu bir yaşam sürerler. Genellikle pek çok ihtiyaçları ebeveynleri tarafından karşılanır. Çocuk, kendini rahat hissettiği, çok sevildiğini ve değer gördüğünü bildiği, sınırların olmadığı bir ortamda, yaşamın getirmiş olduğu gereklilikleri yerine getirmek istemez. Bunları deneyimleyerek öğrenmek ister. Sınırları belirsiz olan deneyimleme her zaman olumlu ve zararsız şekilde sonuçlanmayabilir, o yüzden çocuklara daha güvenli ve çerçeveli bir alan yaratırız. Bu alan içerisinde deneyimlerinin sonucu olumlu da olsa olumsuz da olsa sonuçla daha zararsız bir şekilde yüzleşir.
Sınır Koymanın Önemi Nedir?
Daha önce hiç bilmediğiniz bir yolda, hiçbir işaret, tabela, ya da navigasyon olmadan yürümeye çalıştınız mı? Oldukça kafa karıştırıcıdır, öyle değil mi? Çocukların da neden o davranışı yapmaması gerektiğini öğrenmeleri ve sınırları bilmeleri için onlara yönlerini gösteren işaret ve uyarılara ihtiyacı vardır. Sınır koyma, çocuğa hangi davranışın riskli olduğunu, hangisinin güvenli olduğunu, davranışı gerçekleştirdiğinde karşısına hangi sonucun çıkacağını öğretir.
Sınır Koymanın Yararları Nedir?
- Sınırlar çocukların öz denetim becerileri geliştirmesine yardımcı olur.
- Çocuklara hayatta her zaman seçim yapma şanslarının olduğunu ve yaptıkları seçimler sonucunda sorumluluk almaları gerektiğini öğretir.
- Çocuklar, sınırlar sayesinde istedikleri her şeye her an ulaşmalarının mümkün olmadığını öğrenir.
- Sınır koyduğumuzda çocukların gelecekte zorluklarla başa çıkabilmelerini sağlayacak beyin bağlantılarını güçlendirmiş oluruz.
- Sınırlar, çocukları hem fiziksel hem psikolojik anlamda güvende hissettirir.
- Çocuk kuralları, kurallara uymanın önemini öğrendiği için toplumsal normlara da uyum sağlar, sosyal becerileri gelişmiştir.
- Çocuk ve diğer aile bireyleri arasında yaşanabilecek problemlerin önüne geçer, daha huzurlu bir aile ortamı sağlar.
Sınırlar Olmazsa Ne Olur?
Çocuklar için sınır ve kısıtlamaların yokluğu oldukça stres vericidir ve bilindiği üzere stresli çocuklar daha tepkilidir. Bu yüzden ‘‘hayır’’ deyip çocuklarımıza sınır koyduğumuzda aksi halde kaotik ve karmaşık olabilecek bir dünyada tahmin edilebilirliği ve güvenliği keşfetmelerine yardım etmiş oluruz. Eğer çocuğunuza sınır koymaz ve onaylamadığınız bir davranışı gerçekleştirmesine izin verirseniz, çocuğunuzu o davranışının yanlış olduğunu öğrenme şansından mahrum bırakmış olursunuz.
Sınır Koyma Kuralları Nelerdir?
Sınırları oluşturmadan önce, sınır koymaktaki hedefimizin ne olduğunu, bu noktada sınır koymaya gerçekten ihtiyacımız olup olmadığını, koyduğumuz sınırların çocuğun doğasına uygun olup olmadığını detaylıca düşünmeliyiz. Bu sorulara cevap verdikten sonra gerçekten sınır koymayı karar verirsek;
- Sınırlar oldukça kısa, az sayıda ve net olmalıdır.
- Çocuğun yaşına ve içinde bulunduğu gelişim dönemine uygun olmalıdır.
- Sınırlar tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır. Çocuğumuzun evde yalnızca 1 saat ekrana bakmasına izin verirken, dışarda bunu saatlerce yapmasına göz yummak çocuğun kafasının karışmasına ve sınırların önemini yitirmesine sebep olur. Anne babanın kendi içinde tutarlı olması da oldukça önemlidir. Ebeveynlerden biri evet derken diğerinin hayır demesi oldukça yanlış bir tutumdur.
- Çocuğu tehdit etmek yerine olayın sonuçlarından haberdar etmek gerekir. (Örn.‘‘ona vurmayı bırakmazsan seni öğretmenine şikayet ederim’’, demek yerine bedele odaklamak, ‘‘ona vurmayı bırakmazsan, onu elinden almak zorunda kalırım’’)
- Sınır koyarken odaklanmamız gereken kişi çocuktur,sorumluluk çocuktadır, o yüzden ‘‘biz’’ kelimesini kullanmıyoruz. (Örn.‘‘Biz onu yere vurmuyoruz’’ değil, ‘’O yere vurmak için değil’’, diyoruz.)
Sınır Koymak İçin Uygun Yaş Aralığı Nedir?
Sınırlara hayatımızın her döneminde ihtiyaç duyarız. Bu yüzden sınır koymayı sonlandırmak için bir zaman dilimi yoktur. Sınır koymaya başlamak içinse en uygun dönem 2,5-3 yaş aralığıdır.
Sınır Koymak Çocuğa Sevilmediğini Hissettirir mi?
Çocuklara sınır koymamızın onları sevip sevmememizle bir ilgisi yoktur. Çocuklara da bunun sevgiyle ilgili olmadığını, onları hatalarıyla ve doğrularıyla koşulsuz sevdiğimizi anlattığımızda bunu daha iyi anlayacaklardır. Asıl sorun sınırlar olmadan büyüyen çocukların gelecekte sınırları cezaya dönüştürseniz de size yanıt vermemesi olur.
Çocuğuma Nasıl Sınır Koyabilirim?
1. Yansıtın: Çocuğun hislerini, duygularını, arzularını gördüğünüzü ve onu anladığınızı bildirin. (Örn: bana kızdın )2. Sınırları ifade edin.3. Alternatif sunun, uygun alternatifler hedefleyin. 4. Son seçimleri ifade edin (Bir sınır belirlediğinizde çocuk bu sınıra uyum sağlayamıyorsa çocuğa seçenek sunun)
Sınır Seçenek Sunma Örnekleri
* Duvarı boyamak isteyen bir çocuk 1. Duvarı boyamak istediğini biliyorum.2. Duvar boyamak için değil.3. Kağıtları boyayabilirsin.4. Duvarı boyamayı seçersen bugün boyalarınla oynamamayı seçmiş olursun.
* Kardeşine vurmak isteyen bir çocuk 1. Öfkeli olduğunu ve kardeşine vurmak istediğini biliyorum.2. Kardeşin vurmak için değil.3. Hacıyatmaza vurabilirsin.4. Kardeşine vurmayı seçersen seni 5 dakika molaya çıkarmamı seçmiş olursun.
* Tablet oynama süresini aşmaya çalışan bir çocuk1. Daha çok tablet oynamak istediğini biliyorum, bu hoşuna giderdi.2. Tablet, bu kadar uzun süre oynamak için değil.3. Daha fazla tablet oynamakta ısrar etmeyi seçersen yarın tablet oynamamayı seçmiş olursun, ısrar etmemeyi seçersen yarın tablet oynamayı seçmiş olursun.
Tüm bunları uygulamama rağmen çocuğuma sınır koyamıyorum, bunun çocuğumun yetişkinlik dönemlerini olumsuz etkileyeceğini düşünüyorum diyorsanız çocuklarla çalışan herhangi bir uzmandan destek alabilirsiniz.
Sevgiler…
Dilara Demiröz
Uzman Klinik Psikolog
