Oryantasyonun kelime anlamı okula uyum olsa da aslında ilk ayrışma, sosyalleşme ve akranların içine katılma olarak tanımlanabilir. Ebeveynler tarafından anaokuluna karar verildiğinde; çocuk daha okula adım atmadan, okul kavramı çocuğun zihnine yerleşir ve çocuk ayrılık kaygısıyla baş etmeye çalışır. Çocuk okula başladığında da bu ayrılık kaygısı devam eder ve kaygısını yönetmeye başlar.
Çocukların okula hazır olup olmadığını sormadan önce, kendinize ebeveyn olarak çocuğunuzun okula başlamasına hazır olup olmadığınızı sormalısınız. Çünkü siz ne hissediyorsanız çocuğa da o yansıyacaktır. İlk olarak sizin zihninizde okula başlamaya hazır olmanız önemlidir. Okula başlama, annenin işe başlama mecburiyetinden ya da bakıcının olmamasından ya da bunlardan dolayı hissedilen yetersizlik ve suçluluk duyguları nedeniyle olmamalıdır. Çocuğun gelişimi için çocuğun okula başlamasının gerçekten gerekli olduğunu düşünüyorsanız oryantasyon daha başarılı geçecektir.
Anaokuluna başlamadan önce ev ortamının düzenlenmesi gerekir. Eşinizle ya da işinizle ilgili sorunlar varsa ve bunlara bağlı evde stresli, kaygılı veya kaotik bir ortam varsa ilk olarak bunları azaltmalısınız. Çocukla bağ kurmaya yönelik oyunlar oynayabilirsiniz.
Okula hazırlık önce evde başlamalıdır. İki ve üç yaş grubu ile evde saklanmalı, kaybolmalı, ebelemeli oyunlar oynanmalıdır. Örtünün altına saklanıp çocuğun sizi bulmasını sağlayarak, çocuk sizi bulduğunda gülüp kahkaha atabilirsiniz. Böylelikle oryantasyonu prova etmiş olursunuz.
Çocuğun başlayacağı okulu gidip gezmesi faydalı olacaktır. Sonrasında da anaokulunun sosyal medya hesaplarından videolar izletip resimler gösterebilirsiniz. Böylece çocuğun zihninde okulla ilgili görüntü oluşacaktır. Okula başlamadan önce çocukla öğretmenini tanıştırın. Eğer yüz yüze tanışma imkânı yok ise öğretmenle görüntülü konuşma yapabilirsiniz. Öğretmenin ona adıyla hitap etmesi, onu görmek için çok heyecanlandığını ve merakla beklediğini söylemesi çocuğu okula gitmeye teşvik eder.
Okul alışverişine çocuk dâhil edilmelidir. Çanta, matara, okul ayakkabısı alırken mümkün olduğunca çocukla beraber alışverişe gidip onun beğendiklerini almaya çalışın.
Okula başlamayla ilgili çocuk kitaplarını beraber okumanız çocukların stresini azaltır. Fakat çocuk okunmasını istenmiyorsa ısrar edilmemelidir.
Anaokullarının oryantasyon programlarının olması gereklidir. Okul seçerken oryantasyon plânlarını öğrenmeye çalışın. “Kaç gün olacak, süreç nasıl olacak, aile nerede olacak ve nasıl yönlendirilecek?” gibi soruları önceden öğrenip bunlara hazırlıklı olun.
Çocuğa ilk gün öğretmeninin onu karşılayacağı, çocuğun öğretmeniyle beraber okula girip oyunlar oynayacağı, sizin bahçe kapısında çocuğu bekleyeceğiniz, sonrasında öğretmeninin onu yanınıza getireceği söylenebilir. Kendi anaokulu deneyimlerinizden örnekler vermeniz durumu kolaylaştırır. Okulun ilk günü annenizden ayrılırken biraz zorlandığınızı, annenizi görmediğinizde endişelendiğinizi, bunların normal olduğunu, öğretmeninize güvendikçe ve arkadaşlarınızı tanıdıkça okula alıştığınızı söyleyebilirsiniz.
Çocuklara okulun rutinini anlatın. Okula gideceğiniz günleri, okulda karşılaşacağınız ortamı, oyunlar oynayacağını, yapacaklarını, arkadaşları ve öğretmenleri olacağını söyleyebilirsiniz.
Çocuğa, onu okula kimin getirip götüreceğini anlatın. Çocuk hangi ebeveynden daha rahat ayrılabiliyorsa mümkünse çocuğu okula o ebeveyn götürmelidir. İlk hafta ebeveynlerden biri işten izin almalıdır. Özellikle küçük yaş grupları okula uyum sürecinde uzun saatler okulda kalamazlar. Oryantasyonda çocuğun, istenilen saatte okula bırakılıp okuldan alınması gerekir. Okuldan ne zaman alacağınızı çocuğa önceden söyleyin. “İkindi kahvaltısından sonra alacağım.” gibi. Sizin işiniz çıktığında okula mutlaka çocuğu alacak kişinin bilgisini verin. Öğretmeni tarafından çocuğa söylenmelidir ki çocuğun güveni zedelenmesin.
İyi araştırdığınız, referans aldığınız ve içinize sinen okulu seçin. Önce siz okula güven duyun. Okula şüpheci davranıp bunu okula hissettirmeyin. “Neden yemek yemiyor, uyumuyor, okulda az kalıyor, arkadaşlarıyla oynamıyor, etkinliklere katılmıyor?” gibi soruları şüpheci bir yaklaşımla sorarsanız öğretmen de sizin güvensizliğinizi hissedecek ve panikleyecektir.
Çocuk gruba katılmakta zorlanıyorsa buna saygı duymalısınız. Çocuğun hemen gruba katılmasını beklememeli, öncesinde diğer çocukları gözlemlemesine fırsat vermelisiniz. Çocuğa gruba katılma konusunda ısrarcı olursanız kaygısını daha da arttırabilirsiniz.
Çocuktan fazla şey beklemek çocuğun başarmasını zorlaştırır. Bir an önce alışsın, yemek yesin, uyusun, tuvaletini öğrensin, emzik bıraksın, vb. beklentiler içinde olmak çocuğa ağır bir yük olur. İlk aşama oryantasyon ve okula güvenini sağlamak olmalıdır. Diğerleri oryantasyon tamamlandıktan sonra sıra ile gerçekleşmelidir. Benzer şekilde öğretmenden de aynı anda birçok şey beklerseniz öğretmen çocuğa adapte olamadan çocuğun yapması gerekenlere adapte olur. Çocukla kurduğu bağ zorlanır ve çocuk öğretmen ilişkisi zedelenir.
Çocuğu okuldan aldığınızda okulda ne yaptığını, okulun nasıl geçtiğini, arkadaşlarının ve öğretmenlerinin ona nasıl davrandığını ve ne yediğini sormayın. Çocukların çoğu bunları anlatmaz. Çocuğun kendiliğinden anlatmasına fırsat tanımalısınız. Eğer anlatmıyorsa ısrar etmemelisiniz. Okulculuk oynayarak oyun yoluyla çocuktan okulla ilgili bilgi edinebilirsiniz.
Okula uyum sağlamada zorlanan üç yaş üstü çocuklar için oyunlar oynanabilir. Oyunda yavru ayıcık okulun kapısından girmek istemez. Anne ayıcık onun duygularını anlar, ona destek verir, çözüm bulur. Anne ayıcık da işe yeni başladığında aynı duyguları yaşadığını, yavaş yavaş arkadaşlarını tanıdıkça güven duymaya başladığını anlatır.
Çocuğu okula alıştırmaya acele ettirmeyin. İki günde alışan da iki haftada alışan da iki ayda alışan da olabilir. Bazı çocuklar ebeveynle ayrışmada uzun zamana ihtiyaç duyarlar. İki haftadan sonra çocuk okula gitmekte çok zorlanıyorsa okul psikoloğuyla konuşun. İki ay geçmesine rağmen okula uyum sağlamayan, okula mutsuz giren, okuldan mutsuz çıkan, çok ağlayan çocuk için okul psikoloğundan yardım alınmalıdır.
Aslı Arslan
Uzman Klinik Psikolog
