Okul öncesi yaş dönemi olan 0-6 yaş dönemi çocuğun en hızlı geliştiği dönemdir. Çocuk sosyal, fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak beceriler kazanır. En önemlisi de çocuk bireyselleşme ve kişiliğinin oturması için fırsatlar yakalar. Sosyal ilişkiye ilk önce ailede giren çocuk anaokulu aracılığıyla dış dünyaya açılır ve akranları ile sosyalleşmeyi öğrenir. Bu süreçte ilk olarak güven duyduğu ailesinden, özellikle annesi veya bakım veren kişiden ayrılmakta zorlanabilir. Fakat bu zorlukların doğal ve geçici olduğu unutulmamalıdır. Aksi takdirde umutsuzluk ve çocuğun okuldan soğuması ile sonuçlanacak bir durum ortaya çıkar.
Çocuk neden okula gitmek istemez?
- Ayrılık ve terk edilme korkusu yaşayabilir.
- Çocuğun karakter özellikleri etkili olabilir. ( içe kapanık, duygusal, hassas, utangaç çocuk)
- Anne-baba ve çocuk birbirine bağlı değil bağımlıysa zorlanabilir.
- Ev ortamında sınırlama ve kural yok ise ev daha çekici gelebilir.
- Performans kaygısı yaşayabilir.
- Aşırı koruyucu ve ya aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumları etki edebilir.
- Yeni bir kardeşi olmuşsa ya da evde annesiyle kalacak olan küçük yaşta bir kardeşi varsa okula gitmek istemeyebilir.
Okula uyum da zorluk yaşayan çocuklarda ne tür belirtiler gözlenir?
- Okula gitmek istemezler
- Enuresis (Alt Islatma), tırnak yeme
- Öfke nöbetleri, ağlama krizleri ve kâbuslar
- Huzursuzluk hali ve somatizasyon (Semptomları özel bir fiziksel nedene dayandırılamayan rahatsızlık hali)
- Uyku ve yemek yeme düzeninde bozulmalar görülebilir.
Okula uyum sürecinde neler yapılabilir?
Çocuk okula başlamadan önce mutlaka duygusal olarak hazırlanmalıdır. En sık yapılan hatalardan birisi de okulun sadece oyun oynayabileceği bir yer olarak tanıtılmasıdır. Okul kavramı ve kültürü çocuğa aktarılmadan okula uyum sağlıklı bir şekilde sağlanamaz. Okula başlama ile ilgili resimli, ilgisini çekecek hikâye ve masallar faydalı olabilir. Çocuklar oyun, öykü ve masal anlatımı yöntemleri ile daha hızlı öğrenir ve olayları kafasında netleştirir. Bir diğer önemli konu ise çocuğun düzenli bir şekilde okula getirilmesidir. Düzenli ve sürekliliği olmayan okula devam durumları çocuğun okuldan soğumasına ve hatta okul fobisine neden olabilir.
Okulla ilgili kaygıları olan çocuk sakin ve duyarlı şekilde dinlenilmeli ve yargılanmamalıdır. Uyum sorunu yaşayan çocukla hiçbir zaman alay edilmemeli ve yaşadıkları küçümsenmemelidir. Örneğin; “Kocaman abi oldun, abiler ağlar mı hiç?”, “ Bütün arkadaşların okula gidiyor sen neden gidemiyorsun?”, “Bu şekilde yapmaya devam edersen hiç kimse seni sevmez.” gibi söylemlerden uzak durulmalıdır. Okula uyum sürecinde tuvalet eğitimi, ev taşıma ve bakıcı değişikliği gibi çocuğun hayatında değişiklik oluşturacak durumlardan mümkün olduğunca uzak durmak gereklidir. Çünkü okula başlamak ve uyum sağlamak çocuk için zaten başlı başına büyük bir olay ve değişimdir. Bu süreçte evden en sevdiği oyuncak ya da bir nesneyi yanında götürmesine izin verilmesi çocuğun kaygısını azaltır ve kendini güvende hissetmesine yardımcı olur. Çocuk okul ve evden okula hangi yollarla gidip geleceği hakkında net bir şekilde bilgilendirilmelidir. Okuldan döndüğünde kaygısını arttıracak “ Yine ağlamadın değil mi?” “Bir sorun çıktı mı?” vb sorulardan kaçınılmalıdır.
“Karnın ağrırsa, miden bulanırsa ve ya ağlarsan seni alırım” gibi cümleler çocuğun okula uyumunu oldukça zorlaştırır. Bunun yerine “kendini kötü hissedersen öğretmenin ile paylaşabilirsin. Öğretmenin uygun görürse zaten hemen beni arar merak etme” denebilir. Okuldaki yeni ve eskiden tanıdığı arkadaşları ile dışarı da görüşmesi sağlanabilir. Bu görüşmeler okula uyumu hızlandırır. Çocuk belirli aralıklarla okula gitmemek için anne ve babayı ikna etmeye çalışabilir. Böyle bir durumda ebeveynler sakin, soğukkanlı ve kendinden emin bir ifadeyle herkesin sorumlulukları olduğundan bahsetmelidir ve konunun gündem olmasına izin vermemelidirler. Kuşkusuz okula uyum sürecini hızlandıran en etkili bireyler anne ve babalardır. Anne ve baba ne kadar sabırlı, tutarlı ve kararlı olurlar ise süreç o kadar kısalır ve sağlıklı geçer. Bununla beraber her bir çocuk için farklı uyum stratejileri gerekir. Çocuğa göre yaklaşımların belirlenmesi için okul psikolojik danışmanları ve öğretmeni ile yakın iletişimde olmanız yararlı olacaktır. Okula uyum 6 hafta sonunda tüm uygulanan yöntemlere rağmen sağlanamamışsa bir hekim ve ya uzmandan destek almanız uygun olacaktır.
Ahmet Fatih Erkan
Psikolojik Danışman & Aile ve Eğitim Danışmanı
